درکنار امدادرسانی جمعیت هلال‌احمر، موسسات خیریه‌ای در بم حضور یافتند که به‌طور مقطعی، درحد توان و با هدف خیرخواهانه اقدام به توزیع اقلام بین آسیب‌دیدگان میکردند. با توجه به این‌که اقلام اهدایی این موسسات تنها برای بخشی از آسیب‌دیدگان توزیع میشد، با اعتراض بخش‌هایی که این کمک‌ها را دریافت نمی‌کردند، مواجه شد،
| دکتر علیرضا پرند | معاون عملیات سازمان امداد و نجات در زلزله بم | در شهروند نوشت:
در ۵۰سال اخیر، حدود ۱۴ زلزله با شدت بین ٢/٦ تا ٧/٧ ریشتر درکشور رخ داده و ایران جزو ۱۰ کشور حادثه‌خیز جهان است، در آسیا مقام چهارم و در دنیا مقام ششم را دارد. یکی از این حوادث فاجعه‌آمیز، زلزله بم بود که با شدت ٦/٦ ریشتر به وقوع پیوست و درحد یکی از حوادث بزرگ بین‌المللی مطرح شد. با وجود گستردگی ابعاد فاجعه، جمعیت هلال‌احمر با حداکثر توان خود از این حادثه سربلند بیرون آمد. در زمان این رخداد مدیر عملیات سازمان امدادونجات بودم و به‌عنوان مسئول ستاد جمعیت هلال‌احمر تا پایان عملیات و روان‌شدن فعالیت‌ها و برقراری شرایط نسبتا عادی درمنطقه، مسئولیت هدایت و فرماندهی ١٣ ستاد را برعهده داشتم.
بعد از اذان صبح بود که از کشیک سازمان امداد تماس گرفتند و خبر وقوع حادثه را اعلام کردند. بلافاصله در سازمان حاضر و تمامی کارشناسان را به اتاق بحران فرا خواندیم و چند نفر مشغول ارتباط‌گیری و اخذ اطلاعات از طریق تماس تلفنی با کرمان و بازیابی اطلاعات ازطریق سیستم GIS شدند (که بعدا به DMIS ارتقا یافت). از هر دومسیر اطلاعات بسیار خوبی را دریافت کردیم. تماس‌های تلفنی مستقیم حاکی از این بود؛ خودروهایی که از طرف بم به سمت کرمان درحرکت هستند، همگی حامل مجروح هستند و مشخص بود که کانون حادثه در آنجاست. همچنین اطلاعات کسب‌شده از سیستم DMIS نشانگر این بود که دامنه حادثه تا بروات که درمجاورت بم قرار داشت، گسترش یافته است و ما باید عملیات امدادونجات را دراین منطقه نیز، دنبال کنیم.
با یاری خدا و همت پرسنل شریف و زحمتکش جمعیت، امدادگران و سایر نهادهای مردمی، ستاد حوادث غیرمترقبه، نیروی انتظامی، سپاه، بسیج، ارتش، تیم‌های خارجی و... عملیات امدادونجات را به خوبی اجرا کردند که تجربیات حاصل از آن، یکی از سرمایه‌های ذیقیمت برای جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی و مدیریت بحران کشور خواهد بود. به عبارتی برای کسانی که دربخش حوادث و سوانح فعالیت می‌کنند، مدیریت و فرماندهی دراین عملیات سنگین به مثابه باارزش‌ترین دوره‌های آموزشی دانشگاهی به شمار می‌رود. تجربیات این حادثه که درنوع خود بی‌نظیر بود، گویای نقاط قوت و ضعف و محدودیت‌های بسیاری بود که استفاده از این تجربیات ارزشمند می‌تواند چراغ راهی برای عملیات‌های بعدی باشد که در ادامه گوشه‌ای از این آموخته‌ها را مرور می‌کنیم.
آمار جمعیتی و اطلاعات دقیق
نبود اطلاعات دقیق از آمار جمعیتی بم یکی از مشکلاتی بود که روند امدادرسانی را با مشکل روبه‌رو ساخته بود. براساس آخرین سرشماری دربم حدود ٩٠هزار نفر زندگی میکردند که دریک لرزش ١٢ثانیه‌ای، ٣٤هزار نفر از آنها کشته و ١٩هزار نفر نیز مجروح شده بودند که از شهر بم خارج شدند، بنابراین براساس محاسبات سرانگشتی، عملیات امدادرسانی باید به ٤٥هزار نفر صورت گیرد، درحالی که آمار متقاضیان کمک و مراجعه‌کننده به هلال‌احمر، چندین برابر بود.
ارسال کمک‌های مردمی بدون هماهنگی با هلال‌احمر
ارسال کمک‌های مردمی از اقصی‌نقاط کشور و جهان صحنه بی‌نظیری از همبستگی و همدلی با مردم مصیبت‌زده بم را به تصویر کشید و شکوه انسانیت و نوع‌دوستی مردم را به نمایش گذاشت. با وجود اعلام جمعیت هلال‌احمر مبنی بر عدم ارسال مستقیم کمک‌های مردمی به بم، این اقلام بدون تفکیک، بسته‌بندی و به صورت انفرادی به منطقه ارسال شد. کامیون‌ها و وانت‌های شخصی که کمک‌های اهدایی را به‌طور تفکیک‌نشده، بدون توجه به نوع نیاز منطقه به بم آورده بودند، ساعت‌ها برای تخلیه بار درصف‌های طولانی منتظر مانده و گاهی رانندگان کامیون‌ها به ناچار این وسایل را خارج از فضای انبار تخلیه و بم را ترک میکردند. بازتاب این موضوع و نشر این خبر، باعث بروز مشکلات بسیار زیادی شد که برداشت سطحی و ظاهری از آن، عدم توجه و رسیدگی جمعیت در ساماندهی کمک‌های مردمی بود. این درحالی بود که قوی‌ترین سیستم‌های تفکیک و جداسازی قادر نبود فرآیند تفکیک، شمارش و طبقه‌بندی این کالاها را در محل حادثه‌دیده انجام دهد.
هنگام کمک به آسیب‌دیدگان، توزیع عادلانه اقلام ضرورت دارد، مشخصات فنی و ظاهری اقلام توزیعی باید کاملا یکسان بوده و حتی رنگ کالاها نباید متفاوت باشد. درغیر این صورت توزیع اقلام باعث ایجاد بروز مشکلاتی بین امدادگران توزیع‌کننده و مردم آسیب‌دیده خواهد شد، بنابراین ارسال کمک‌های مردمی باید تنها ازطریق جمعیت صورت گیرد تا پس از تفکیک و بسته‌بندی براساس نیاز، به تدریج بین آسیب‌دیدگان توزیع شود.
ناهماهنگی در توزیع اقلام امدادی توسط ان‌جی‌او ها
درکنار امدادرسانی جمعیت هلال‌احمر، موسسات خیریه‌ای در بم حضور یافتند که به‌طور مقطعی، درحد توان و با هدف خیرخواهانه اقدام به توزیع اقلام بین آسیب‌دیدگان میکردند. با توجه به این‌که اقلام اهدایی این موسسات تنها برای بخشی از آسیب‌دیدگان توزیع میشد، با اعتراض بخش‌هایی که این کمک‌ها را دریافت نمی‌کردند، مواجه شد، ولی به علت حضور مستمر جمعیت هلال‌احمر درمنطقه و نوع فعالیت‌های آن، تمامی تبعات این ناهماهنگی متوجه امدادگران جمعیت میشد. با توجه به حضور اینجانب به مدت سه‌ماه به‌عنوان مسئول ستاد بحران جمعیت و مشارکت درجلسات ستاد بحران وزارت کشور که هرشب در بم تشکیل میشد، تلاش بسیاری جهت ساماندهی امور صورت گرفت و مقرر شد تمامی کمک‌ها ازطریق جمعیت هلال‌احمر توزیع شود.
حضور تیم‌های امدادی و درمانی و برپایی بیمارستان فدراسیون درمنطقه
در زمان زلزله بم علاوه برحضور تیم‌های امدادی سایر کشورها، فدراسیون بین‌المللی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر اقدام به برپایی بیمارستان صحرایی کرد که مدیریت و تأمین نیروی انسانی این بیمارستان به تدریج به جمعیت هلال‌احمر واگذار شد. ورود تیم‌های عملیاتی جمعیت‌های ملی درحوادث و سوانح بین‌المللی تحت عنوان ERU انجام می‌شود. تیم‌های ERU شامل مجموعه‌ای از افراد آموزش‌دیده و امکانات امدادی براساس استانداردهای تعریف‌شده ازسوی فدراسیون بین‌المللی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر، برای ارایه خدمات امدادی در کوتاه‌ترین زمان ممکن هستند. با توجه به شرایط جغرافیایی و حادثه‌خیزبودن کشورمان، مشارکت تیم‌ها درسوانح و حوادث بزرگ بین‌المللی براساس این قالب و استانداردهای تعریف‌شده، باعث کسب تجربه و توانمندسازی نیروها برای مقابله با حوادث داخلی و آمادگی بیشتر برای حضور درحوادث ملی خواهد شد.
توجه علمی به ناهنجاری‌های اجتماعی و مشکلات روانی
اجرای پروژه‌های حمایت‌های روانی توسط جمعیت از دیگر نکات آموزنده پس از زلزله بم شمرده می‌شود. براساس ارزیابی انجام‌شده ٢٠،٠٠٠نفر از آسیب‌دیدگان زلزله بم و بیش از ٢٠٠نفر از روانشناسان داخلی و خارجی با همکاری جمعیت‌های صلیب‌سرخ دانمارک، ایسلند و همکاری ECHO به میزبانی جمعیت هلال‌احمر در شهرستان بم گرد هم آمده که نتیجه آن تأکید بر تأثیر هماهنگی بیشتر دستگاه‌ها و سازمان‌های داخلی و بین‌المللی در ارایه خدمات روانی و اجتماعی بود.
