نگاهی به كتاب دو جلدي «نامداران تهران»
قانون نوشت:
کتاب نامداران تهران با تحقیق مصطفی ایزدی در دو جلد و بیش از هزاروصد صفحه و قیمت ٣٥ هزار تومان از سوی نشر کویر منتشر شده است؛ کتابی که می‌تواند فرصت خوبی برای شناسایی افراد مطرح متولد شهر تهران از دیرباز تاکنون باشد.
دکتر ناصر تکمیل‌همایون در مقدمه این کتاب آن را چنین توصیف کرده است: «تلاش‌های به کاررفته در تهیه این کتاب، در مسیر تاریخ‌نگاری خاص بوده است و افزون بر عدالت‌خواهی و صداقت‌گرایی نویسنده، ریشه در فرهنگ شهرنامه‌نگاری و علم رجال دارد که در جهان اسلام اعتبار بسیاری داشته است».
نویسنده نیز در ضرورت تهیه این کتاب معتقد است: «تهران یک دانشنامه است» و تاکید می‌کند: «بعضی بر این باورند شهر تهران از نداشتن هویتی واقعی در رنج است، ولی به باور نگارنده، این شهر بزرگ، در بخش نیروی انسانی، هویتی افتخارآمیز دارد که درحال‌حاضر در دیگر شهرهای مهم ایران، این‌گونه نیست». در ادامه بخشي از مقدمه اين كتاب به قلم دكتر ناصر تكميل همايون،استاد جامعه شناسي وتاريخ معاصر ايران را باهم مي‌خوانيم.
كتابي در بستر تهران‌پژوهي فرهنگي و تاريخي
كتاب دوجلدي نامداران تهران، نگارش فاضل محترم آقاي مصطفي ايزدي با پشتكار و دقت فراوان به زيور طبع آراسته شده است.اين كتاب مي‌تواند گامي ارزنده، در بستر تهران‌پژوهي فرهنگي و تاريخي به شمار آيد.
به تحقيق همانند پ‍‍ژوهش‌هاي ديگري كه در همه سازمان‌هاي علمي انجام مي‌شود،ممكن است عاري از نقص و كمبود نباشد و نويسنده تلاشگر آن به اين امر ،فروتنانه اشاره كرده است و اگر خوانندگان علاقه‌مند ،آگاهي‌هاي خود را براي رفع اشكالات و اشتباهات احتمالي به نشاني نويسنده ارسال كنند، بي‌ترديد در چاپ‌هاي بعدي اين تاليف كم‌نظير از صحت و نفاست بيشتري برخوردار خواهد شد.
كتاب نامداران تهران در زمره تاريخ بلاد و امصار و تاريخ طبقات رجال است كه وفيات و مقابر و مزارات را نيز دربرگرفته است. اين رشته از علوم انساني و اجتماعي،در تاريخ فرهنگي ايران جايگاه والايي داشته است.كتاب‌هاي با ارزشي در چگونگي بلاد و امصار جهان اسلام تاليف شده است،چون تاريخ بلخ،تاريخ بخارا،تاريخ بغداد و ده‌ها كتاب ديگر درباره بلاد دورتر شرق و غرب اسلامي كه در همه اين نوع تاليفات ازبزرگان و دانشمندان مناطق، سخن به ميان آمده است.
كتابي در مسير اسطوره‌شناسي‌هاي كهن اما محققان و مورخان مسلمان و ايراني،گاه به طور مستقيم درباره شخصيت‌ها و بزرگان شهر يا منطقه‌اي سخن به ميان آورده‌اند،همچون تاريخ علماالاندلس، ريحانه‌الانفس في علماالاندلس و جز اين‌ها.
ناگفته نماند كه گاه كتاب‌هايي فقط درباره علما و بزرگان جهان اسلام در شاني خاص به نگارش درآمده‌اند،چون معجم‌المولفين.
با اين توضيحات به تحقيق ،كتاب نامداران تهران در مسير نگارش‌هايي قرار گرفته كه از سده‌هاي آغازين اسلام تا دوران معاصر تاريخ ايران، استمرار داشته است. اما وي‍ژگي‌هاي تاريخي و اجتماعي روزگار كنوني،دگرگوني‌هايي را در اين رشته تاليفات و تصنيفات پديد آورده است: نخست؛ شهرها و بلادكنوني،از نظر وسعت و جمعيت،تفاوت فاحشي با گذشته يافته‌اند و تحقيق درباره نامداران آنان مشكل‌تر شده است.
توضيح و تبيين مفهوم تعلق و شهروندي دوم؛
مساله مهاجرت از شهرها و اقامت در شهرهاي جديد،مفهوم تعلق واقعي شهروند به يك شهر را با گذشته متفاوت كرده است و همين امر به طور دقيق،معلوم نمي‌كند كه نشان و ريشه اجتماعي و خانوادگي اشخاص به كدام شهر باز مي‌گردد. براي مثال علامه محمدقزويني و علامه ميرزا علي اكبر دهخداي قزويني،تهراني به شمار مي‌آيند يا قزويني؟ و به همين نحو نامداران ديگر. سوم گسترش تهران و مساله كثرت نفوس (حداكثرهزار تن در آغاز دوره قاجاريه و ميليون تن در زمان حاضر) و قرار گرفتن ري باستان با آن همه شخصيت‌هاي نامدار،در محله‌اي از محله‌هاي تهران(همانند بيش از 200روستا و منطقه مسكوني و تاريخي چون تجريش،ونك،طرشت،نارمك و جز اين‌ها) معناي شهروندي را با مشهورترين قرون سابق(بلخي،بخارايي،سمرقندي، شيرازي،قزويني و جز اين‌ها) متفاوت كرده است. چهارم؛مشاغل و حرفه‌هاي جديد و تخصص‌هاي نو(سينما،تئاتر،ورزش و غيره) با اشتغالات ادوار پيشين متفاوت است و دامنه پ‍‍‍ژوهش و جست‌وجو را فزون‌تر از گذشته مي‌كند.
روايتي جديد و مستند از زنان تاثيرگذار تاريخ تهران
پنجم؛ با آنكه در گذشته نيز درباره زنان،هنرمندي‌ها ،حرفه‌ها و مقامات اجتماعي و فرهنگي آنان تاليفات زيادي چون خيرات حسان (اعتمادالسلطنه) فراهم آمده است،در زمان كنوني،موقعيت زنان و پيشرفت‌هاي آنان در حوزه‌هاي فرهنگي،هنري و اجتماعي،بسيار چشم‌گيرتر از زمان‌هاي سابق است و اين امر، خود عاملي است كه پژوهشگران احوال نامداران شهرها و مناطق را به كوشش‌هاي بيشتري فرا مي‌خوانند. آقاي ايزدي كوشيده‌اند تا خواسته‌هاي يادشده عملي شود،اميد است در چاپ‌هاي بعدي كتاب،پالوده‌تر و بي‌عيب و نقص‌تر در دسترس خوانندگان و پژوهشگران تاريخ تهران و تهران‌پژوهان كنجگاو قرار بگيرد.
