گفتارنو/ محبوبه فیروزآبادی: «مسایل گیاهان دارویی به شکل سابق پیگیری نمیشود و گیاهان دارویی مجری ملی دارد.» این را رییس انجمن گیاهان دارویی میگوید. ساسان رستگاری میافزاید: نهاد ریاست جمهوری ستاد توسعهی فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی را تشکیل داده است. نماینده این تشکیلات در استان کرمان بنده هستم. تشکیلات دیگر هم انجمن گیاهان دارویی است که رییس آن انجمن آقای دکتر محمدباقر رضایی هستند، و طبق حکمی که سال 1393 دادند بحث پیگیری کارهای انجمن در استان کرمان را به بنده واگذار کردند.»
رستگاری البته به فعالیت انجمن گیاهان دارویی در اتاق بازرگانی به ریاست دکتر علی مصطفوی هم اشاره میکند و میگوید: «آنها بیشتر مسایل بخش بازرگانی را پیگیری میکنند، ما بحثهای کاشت، داشت، ترویج و کشت استان را. » گفت وگوی مرا با رستگاری بخوانید.
آقای رستگاری! با توجه به تکثر و تنوع انجمنهای فعال در حوزه گیاهان دارویی در استان کرمان، امکان تجمیع این انجمنها با هم نبود؟
اصلا اینها ساختارهای جداگانه دارند.
به هر حال باعث موازی کاری نمیشود؟
قطعا اینگونه هست. اتاق بازرگانی انجمنی تشکیل داده که شرکتها خودشون کنار هم نشستند و مسایلشان را دنبال میکنند. البته ما به جلسات انها دعوت میشویم.
شما برطبق حکمی که دارید ازسال 93 کارتان را در استان کرمان شروع کردید، درست است؟
بله؛ با احداث کلکسیون گیاهان دارویی باغ فتح اباد.
اما فعالیت شما خیلی ملموس و محسوس نبود تایید میکنید که چندان فعال نبودید؟!
بخشی از فعالیت ما، فرهنگ سازی است که ما داریم انجام میدهیم. فرهنگ سازی تغییر الگوی کشت است. اینکه مردم از زراعت های جو و آببر تغییر رویه بدهند و بیایند سمت کاشت گیاهان دارویی.
شما کشت چه گیاهان دارویی را در استان کرمان توصیه میکنید؟
ما طبق بررسیهایی که 3 سال زراعی متوالی در کلکسیون گیاهان دارویی داشتیم، گیاهان اقتصادی که با اقلیم استان کرمان، متناسب بود، شناسایی کردیم. مانمیتوانیم همین طوری به مردم بگوییم که فلان گیاه دارویی را بکارید و باید مورد برسی قرار میدادیم.
یعنی بخاطر ماهیت پژوهشی کارتان فعالیتتان ملموس نبود؟
بله؛ میبایست از طرف اعضا دیده شود، متاسفانه نشده است. گیاهان دارویی که با آب و هوای استان کرمان سازگاری داشتند ما لیستشان کردیم و کارگروهی با تعدادی پزشک متخصص کرمان تشکیل دادیم؛ خانم دکترهاله تاجالدینی، و درطب سنتی خانم دکترشاهرخی و چند نفر از داروسازان استان که ببینیم چه گیاهان دارویی به تولید دارو نزدیک هستند، یعنی فرآیند تولید دارویشان دور از دسترس نیست و در استان قابل انجام است. نتایج بررسیهایمان به لیست گیاهان دارویی که با آب و هوای استان کرمان سازگاری دارند و اقتصادی هستند و نهایتا بحث دارویی بودنشان مسجل است.
این لیست شامل چه گیاهانی است؟
بادرنجبویه، آویشن کوهی، دنایی، مرزنجوش، گل رایی یاعلف چای و ... در مجموع ما به حدود 52 گونه گیاهی رسیدیم که با ارسال نامه به جهاد کشاورزی این لیست را منتشر و اطلاع رسانی کردیم.
البته باتوجه به اینکه کشت گسترده گیاهان دارویی در استان انجام میشود، برخی مثل ترخون در منطقهی گلبافت تولید میشود، گل محمدی در منطقهی لاله زار، زعفران و زرشک هم در مناطقی از استان تولید می شود.
بحث اقتصادی تولید این گیاهان دارویی را پیگیری کردیم که مردم اگر بکارند چه چیزی عایدشان میشود؟ بحث مصرف کم اب را بررسی کردیم که چه میزان صرفهجویی در مصرف اب دارند؟ و مسائل زیست محیطیشان بررسی شده که کاشتشان آیا مساله زیست محیطی دارد.
یک لیست هم مرکز تحقیقات کشاورزی استان ارائه دادند.
زیرساخت کشت گیاهان دارویی در استان مهیا است؟
در مجموع زیرساخت کشت گیاهان دارویی در استان در حال حاضر فراهم است. خب با سرمایهگذار بخش خصوصی نشستی داشتیم. درصدد توسعهی کاشت گیاهان دارویی هستیم. بعد از نشست با سرمایهگذاران متعدد یک سرمایهگذار بنام اقای مهندس کبیری که حاضر شدند بحث سرمایه گذاری درحوزهی نهادههای اولیهی گیاهان دارویی انجام بدهند.
دو مساله وجود داشت. یکی اینکه به مردم بگوییم چه چیزی را به چه صورت بکارند که مسائل فنی کارشناسان این حوزه هستند. مساله دوم این که نهادههای گیاهان دارویی را چطور تامین کنند.
چیزی که مسلم هست در کشور ما بذرهای نسل اول وجود ندارد و ما با رایزنیهای که کردیم که بذرها را از کشور مجارستان و المان وارد کردیم.
مسالهی بعدی گیاهان دارویی نشاﺀ است. یک مجموعهی گلخانهای که تولید نشا گیاهان دارویی را انجام دهد در محور هفتباغ در مجموعه ی فلامینگو راهاندازی شد که این پتانسیل را دارد که الان 8 میلیون نشا گیاهان دارویی تولیدکند و بدست کشاورزان برسانیم. اینها زیرساختهایی است که با تلاش هایی که انجمن انجام داده فراهم شده است. ما به جایی رسیدیم که میتوانیم به مردم بگویم که چه چیزی بکارید و نهالها را از کجا تهیه کنید.
کاشت گیاهان دارویی با نگاه کاشت ارگانیک حتما باید انجام شود.
پیش از این هر وقت بحث تولید صنعتی گیاهان دارویی مطرح میشد، شاعبههایی در خصوص کیفیت تولیدات صنعتی مطرح میشد. این مساله از نظر شما چگونه است؟
یعنی بحث کیفیت تولید مزرعه ای را میفرمایید؟
بله.
ببینید در کشور ما میزان بارندگی بشدت پایین آمده است؛ یعنی ما دچار خشکسالی هستیم و میزان بارندگی کم شده و عرصههای منابع طبیعی ما عموما مورد چرای دام قرار میگیرند. اکثر رویشگاههای ما تخریب شده است.
منابع طبیعی مربوط به نسل ما نیست. مربوط به فرزندان ما هم میشود. یعنی آنها هم باید بتوانند از منابع طبیعی استفاده کنند.
جلساتی ما با مجموعهی صندوق توسعهی منابع طبیعی استان داشتيم. با اقای مهندس زنگیابادی معاون اداره کل منابع طبیعی داشتیم. در جلسات هم روی این قضیه بحث شد که گیاهان دارویی را نمیشود خیلی از منابع طبیعی برداشت؛ چون جایگزین شدنشان خیلی سخت است.
به هر صورت ادارهکل منابع طبیعی استان سالانه طبق برداشتها و گزارشهای کارشناسانسان سالانه اجازهی برداشت مقادیر مشخصی از گیاهان دارویی را میدهند که این مقادیر پاسخگوی نیازهای کشور و سطح بین المللی نیست.
استان کرمان یک اقلیم خاص دارد و با قرار گرفتن در شرایط جغرافیایی خاص و مدار جغرافیای خاص و اختلاف بالای دمای شب و روزی که داریم، کیفیت اسانس موثر گیاهان داروییاش خیلی بالا است.
درنتیجه ما دیگه نمیتوانیم صبر کنیم بگیم که حالا هزار سال بارندگی بشود ...
بحث تغییر الگوی کشت مسالهای است که سالها در استان مطرح میشود؛ نه فقط برای گیاهان دارویی. همیشه هم شکست میخورد. در واقع آن اعتماد لازم بین کشاورزان و مدیران تصمیمگیر و ارائه دهندهی تغییر الگوی کشت وجود ندارد.
به جهادکشاورزی برمیگردد. ما اصلا نمیتوانیم وارد شویم و پاسخگو باشیم. چون چارچوب و اصول و پایهریزی گیاهان دارویی در استان تازه دارد شکل میگیرد.
منظور من این است که مردم اعتماد نمیکنند به توصیههای کارشناسان پشت میزنشین!
مشکلی که وجود دارد این است که متاسفانه 95% کشاورزان ما یا بیسواد هستند یا در رشتههای دیگر دارند کشاورزی می کنند و به این دلایل شاید نمیتوانند به جهادکشاورزی ارتباط مستقیم و خوبی برقرار کنند .
ما در کشورمان ازادی داریم و افراد میتوانند خودشان گیاهانی که میخواهند پرورش دهند را تعیین کنند و کسی نمیتواند کسی را مجبور کند که چه چیزی را بکارید یا نکارید.
اما یکسری از گیاهان را به دلیل مصرف زیاد اب مثل هندوانه امدند در جنوب استان کاشتش را محدود کردند ان هم محدودیت مصارف اب هست.
این چیزها به ساختار کشاورزی سنتی ما برمیگردد. و در بحث مدیریتی که دست جهادکشاورزی است و از دست ما خارج است.
اقای رستگاری! ما بازاری برای محصولات گیاهان دارویی استان داریم ؟ ضمن انکه برای صادرات و خروج انچه بذر محسوب میشود قرنطینه و چالشهای جدی وجود دارد.
بله. ببینید، بحث صادرات گیاهان دارویی بسیار بحث مهمی است و یک مقولهی جداگانه است. تجار خاص میخواهد و استانداردهای خاص.
اگر بتوانیم در بحث صادرات ورود پیدا کنیم باید بتوانیم استاندارد سازی کنیم. ببینید دنیا محصول ما را همینجوری نمیخرد. ما باید بتوانیم استاندارد جهانی را رعایت کنیم . خیلی از گیاهان دارویی باتوجه به اینکه مخصوص ایران هستند. ما خودمان باید استانداردهای اینها را تعریف کنیم و به تایید سازمان های بین المللی برسانیم.
اگر بخواهیم گیاهان دارویی صادر کنیم بایدبتوانیم گیاهان دارویی سالم و دارای استاندارد های جهانی را صادر کنیم. گیاهان دارویی که با بستهبندی مشخص باشد. شناسنامهدار باشد و با برندهای تجاری خوب بتواند با بستهبندی زیبا وارد بازار جهانی بشود. البته ما در بخش گیاهان دارویی برای زعفران این مسیر را رفتیم.
من فکر میکنم مشکل اصلی گیاهان دارویی، اینطور نیست که ما نتوانیم صادر کنیم ما باید بتوانیم به مواد موثره ی گیاهی دسترسی پیدا کنیم.
ما 95% زعفران دنیا را تولید میکنیم بیش از 800 میلیون دلار سالانه زعفران به جهان صادر میکنیم . عایدی جهان از زعفران ایران تقریبا 7 ویک دهم میلیارد دلار است. یعنی تقریبا زحمتش را ما میکشیم، عایدی را انها برداشت میکنند.
پژوهشگران ما دارند این کار را انجام میدهند که بتوانند مادهی سافرانال را از زعفران جدا کنند که خوشبختانه اخیرا انجام شده است.
صنعت گیاهان دارویی هم صنعت خیلی بزرگی است، و بحث کاشت، برداشت، فراوری و هم تولید داروییش نوشیدنی های گیاهی، صابون ها و شامپوها و مواد ارایشی بهداشتی، و ... دنیایی است.
ما فکر میکنم که ایندهی خوبی در انتظار این صنعت باشد.