برخی از تحلیلگران با تأکید بر اینکه از سوی جناح اصلاح‌طلب و حامی دولت فقط یک کاندیدا حضور دارد و آن حسن روحانی است و از سوی جناح دیگر نیز قرار است یک کاندیدا باقی بماند، می‌گویند ممکن است ما به سوی فضای دوقطبی برویم. اما در این میان برخی دیگر نیز هستند که تأکید دارند ورود گزینه‌های دیگری در روند رأی‌گیری می‌تواند فضای دوقطبی را از بین ببرد.
چشم‌انداز این دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری متفاوت است. سال پیش مقام معظم رهبری تأکید کردند که باید از به وجود آمدن انتخابات دوقطبی پرهیز کنیم. ایشان در توصیه‌ای که به محمود احمدی‌نژاد داشتند، فرمودند: «دوقطبی در کشور مضر است به حال کشور. من صلاح نمی‌دانم شما وارد بشوید.» بدین ترتیب پس از این سخنان، تأکید بر این شد که فضای انتخابات به گونه‌ای پیش برود که دوقطبی صورت نگیرد.
اما اکنون برخی از تحلیلگران با تأکید بر اینکه از سوی جناح اصلاح‌طلب و حامی دولت فقط یک کاندیدا حضور دارد و آن حسن روحانی است و از سوی جناح دیگر نیز قرار است یک کاندیدا باقی بماند، می‌گویند ممکن است ما به سوی فضای دوقطبی برویم. اما در این میان برخی دیگر نیز هستند که تأکید دارند ورود گزینه‌های دیگری در روند رأی‌گیری می‌تواند فضای دوقطبی را از بین ببرد.
با این حال، درحال حاضر به‌نظر می‌رسد حول‌وحوش دو نفر فقط اجماع صورت می‌گیرد: حسن روحانی و ابراهیم رئیسی. اما در این میان سوالی که مورد توجه همگان قرار گرفته و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، این است که آیا ما انتخاباتی دوقطبی را پیش‌رو داریم؟ یا آن‌که با وجود افرادی همچون بقایی و میرسلیم، انتخابات، چند قطبی خواهد شد؟ سوال دیگری که در این مقوله می‌گنجد این است که پس از احراز صلاحیت‌ها همچنان می‌توان شاهد قطب سوم انتخابات بود یا خیر؟
مهم‌تر از آن این است که برای شکستن فضای دوقطبی باید به سمت قطب سوم و چهارم رفت. اما آنها چه کسانی هستند؟ طبیعتا با وجود تعدد کاندیداها از یک طیف نمی‌توان گفت که با انتخابات چند قطبی روبه‌رو هستیم. مواضع کاندیداها کم‌وبیش مشخص شده است. آقایان قالیباف، ضرغامی، بذرپاش، زاکانی و میرسلیم بارهاوبارها علیه دولت موجود سخن گفته‌اند، ولی حاضر نشده‌اند از دوره احمدی‌نژاد سخنی بگویند. ضمن آن‌که همه این افراد از یک جناح و خط هستند.
آنها اعلام کرده‌اند که از یک‌سو به دنبال وحدت هستند و از دیگر سو تمام تلاش‌شان را برای برکناری روحانی و همکاری با هم خواهند کرد. بدین ترتیب مشخص است که خود آنها به فضای دوقطبی دامان می‌زنند.
با این حال در پیچ‌وخم اعلام کاندیداها و زمان انتخابات به سر می‌بریم. تاکنون تعداد زیادی برای انتخابات ریاست‌جمهوری ثبت‌نام نکرده‌اند، از دیگرسو حمیدرضا بقایی هم به‌عنوان کاندیدای جریان احمدی‌نژادی‌ها اعلام کاندیداتوری کرده است. آنها معتقدند که جریان سوم هستند. ولی درباره صلاحیت او حدس‌هایی زده می‌شود و برخی از تحلیلگران از ردصلاحیت توسط شورای نگهبان سخن گفته‌اند.
با این حال به‌نظر می‌رسد باید منتظر رویدادهای روزهای پیش‌رو ماند و دید که سمت‌وسوی انتخابات به چه جهتی خواهد رفت. بعید نیست که ما با جدایی جلیلی از اصولگرایان با دو کاندیدا از سوی آنها پا در رقابت‌های انتخاباتی بگذاریم و انتخابات وجه سومی نیز پیدا کند.
پیشینه
شکل‌گیری دو قطبی‌ها
نخستین قطب‌بندی‌ها درون اردوگاه نیروهای انقلاب، در دهه اول انقلاب، با تعابیر برای آنها به کار برده می‌شد؛ چپ و راست، طرفداران فقه سنتی و فقه پویا، طرفداران و مخالفان انجمن حجتیه، جناح دولت- جناح بازار که در فضای سیاسی در آستانه انتخابات مجلس دوم خودنمایی کرد.
در انتخابات ریاست‌جمهوری هفتم نیز، بعد از افزایش نارضایتی‌ها از عملکرد دولت سازندگی و احساس نیاز جامعه به تغییر و گردش نخبگان، دوقطبی «ناطق نوری و خاتمی» موجب شد تا ناطق نوری به‌عنوان «نماد وضع موجود» و خاتمی به‌عنوان «نماد تغییر» معرفی شوند. این موضوع درحالی اتفاق افتاد که در مجموع، جریان نزدیک به آقای‌هاشمی و بالاخص حزب کارگزاران، به صورت رسمی از آقای خاتمی حمایت کرده بودند و نه ناطق.
به واقع آثار منفی عملکرد دولت‌هاشمی در کارنامه‌ی ناطق نوری ثبت شد؛ درحالی‌که رئیس مجلس پنجم، خود از منتقدین دولت‌هاشمی نیز به حساب می‌آمد. در دوران حاکمیت جریان دوم خرداد نیز دوقطبی‌سازی به اوج خود رسید و برخی از جریان‌های اردوگاه دوم خرداد دوقطبی «اصلاح‌طلبی و محافظه‌کاری» را مطرح کردند. آرام آرام در پایان دوره ریاست جمهوری خاتمی این دو قطبی نام دیگری یافت و شد اصلاح طلب و اصولگرا. نقطه اوج این قطبی‌سازی انتخاباتی در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری نهم و در سوم تیر ٨٤ به اوج خود رسید که از قالب احزاب خارج شد و در کالبد افراد تجسم یافت و نتیجه آن، شکل‌گیری دوقطبی «احمدی‌نژاد و‌هاشمی» بود. این دو قطبی بودن در انتخابات‌سال ٨٨ نیز خودنمایی کرد.
در دوره یازدهم انتخابات ریاست‌جمهوری دو قطبی سازش و صلح نمود پیدا کرد. جالب توجه است آن است که؛ مسأله‌ی دوقطبی‌ها گاه ساختگی و گاه عینی هستند. برخی جاها عده‌ای تلاش می‌کنند برای منافع سیاسی و جناحی و حتی حزبی خود دوقطبی‌های کاذبی را به‌وجود بیاورند. با این حال نمی‌توان دو تفکری را که در کشور وجود دارند منکر شد.
هرچند ممکن است این دوقطبی‌ها برای احزاب و گروه‌های سیاسی دستاوردهایی بالاخص در رقابت‌های سیاسی و انتخاباتی داشته باشد، ولیکن باید توجه کرد که دوقطبی‌ها منافع کشور را از بین نبرند.
نگاه موافق
وجود دو گرایش سیاسی انتخابات را دوقطبی می‌کند
داریوش قنبری، نماینده پیشین مجلس اگر چه دوقطبی‌شدن انتخابات موافقان و مخالفان بسیاری را می‌طلبد، اما مسعود پزشکیان، نماینده مجلس در هفته گذشته صراحتا اعلام کرد انتخابات پیش رو دو قطبی خواهد بود. داریوش قنبری که از موافقان این موضوع است، در این زمینه می‌گوید: «دو قطبی‌شدن امری متفاوت است؛ به عبارتی یعنی در انتخابات این دوره، دو قطب اصلاح‌طلبان و اصولگرایان میانه‌رو در کنار یکدیگر هستند؛ اما به عقیده بنده با حضور آقای رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری، انتخابات یک دو قطبی مفید و پرمنافع برای نظام خواهد شد و انتخابات رقابتی‌تر و البته جناحی‌تر می‌شود. لذا دو جریان اصلاح‌طلب و اصولگرایان میانه‌رو با گروه دیگری به رقابت با یکدیگر می‌پردازند.»
قنبری با اشاره به اینکه طیفی از اصولگراها حامی اصلاح‌طلبان خواهند بود به همین جهت نباید دوقطبی بودن را به معنای دشمنی بین دو رقیب خواند، در این زمینه توضیح داد: «با این تفاوت که بخشی از اصولگراهای معتدل هم که در انتخابات مجلس و انتخابات ٩٢ که در کنار اصلاح‌طلبان بودند، در این انتخابات این طیف از اصولگرایان همچنان در کنار اصلاح‌طلبان باقی می‌مانند. همان‌گونه که پیشتر گفته شد انتخابات دوقطبی شده است اما نه دوقطبی که باعث تفرقه در میان مردم شود و شاهد تفرقه در بین مردم نخواهیم بود. به طور کلی مقوله‌ای که در این انتخابات حایز اهمیت است، شرایط انتخابات است که به چه شکلی باشد.»
این نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه ما با حضور آقای رئیسی در انتخابات شاهد حضور مضاعف مردم خواهیم بود، بیان کرد: «به عقیده بنده با آمدن آقای رئیسی رقابت میان آقای رئیسی و آقای روحانی خواهد بود. همچنین با حضور آقای رئیسی ما شاهد مشارکت بیشتر مردم در پای صندوق‌های رأی هستیم؛ چرا که در این وضع می‌توانند از طیف خاکستری رأی‌دهندگان استفاده کرده و آنان را به پای صندوق‌های رأی بکشانند. همچنین از دیگر فرصت‌های اصلاح‌طلبان می‌توان به مشارکت بالای مردمی اشاره کرد؛ زيرا مشارکت بالا در انتخابات معمولا به‌عنوان تضمینی برای پیروزی اصلاح‌طلبان بوده است. اما شرایط فعلی متفاوت از دوره‌های گذشته انتخاباتی است. همچنین در شرایط کنونی به نظر می‌رسد که رئیسی می‌تواند بدنه اصلی اصولگرایان را پشت خود بسیج سازد و قطب اصلی مقابل روحانی باشد؛ زیرا رئیسی در بین چهره‌های اصولگرا از سایر گزینه‌ها قابلیت اجماع بیشتری دارد اما به عقیده بنده آقای روحانی به پیروزی در انتخابات دست پیدا می‌کند.»
کارشناس بی‌طرف
٢ جهت فکری متفاوت دلیل بر دشمنی نیست
ناصر موسوی لارگانی نماینده مجلس پس از انقلاب ما شاهد دو قطبی شدن انتخابات چه در مجلس و چه در انتخابات ریاست‌جمهوری بوده‌ایم. برخی موافق آن و برخی مخالف آن بودند. موافقان این موضوع معتقدند این باعث رقابت جناح‌های سیاسی است اما مخالفان دوقطبی شدن انتخابات معتقدند دوقطبی شدن به نظام ضربه وارد می‌کند. در این میان ناصر موسوی لارگانی، نماینده مجلس نظری متفاوت دارد. او در این زمینه معتقد است: «دوقطبی شدن انتخابات به معنای این نیست که دو گروه در مقابل یکدیگر قرار بگیرند و با خصومت با یکدیگر رفتار کنند.»
لارگانی یادآور می‌شود که سیاسیون از لحاظ فکری به دو گروه اصلاح‌طلب و اصولگرا تقسیم می‌شوند. به دلیل همین تقسیم کار سیاسی، دوقطبی شکل گرفته است. این دوقطبی گاه مفید است و گاه غیرمفید و مضر. آنجایی که در جهت شور و نشاط انتخابات و منافع عمومی و مردم است، مفید و خوب است و آنجایی که باعث می‌شود گروه‌ها از خطوط قرمز عبور کنند و منافع حزبی و سیاسی را بر منافع ملی ترجیح دهند غیرمفید و مضر است. او همچنین بیان کرد: «فارغ از این نگاه باید توجه کرد در گرایش‌های فکری و دیدگاه‌ها مسلما درمورد کاندیداها، هر گروه نظراتی دارد. کاندیدایی مورد قبول دسته‌ای و کاندیدای دیگری موردنظر دسته دیگری از جامعه قرار می‌گیرند.»
او توضیح می‌دهد که ما چون حزب نداریم، افراد گاه در قامت احزاب خودنمایی می‌کنند و گاه افراد، حامل یک جریان سیاسی می‌شوند.
نماینده مردم فلاورجان با اشاره به اینکه وجود دو جهت فکری متفاوت دلیل بر دشمنی نیست و کاندیداها می‌توانند در این شرایط نیز بدون هیچ خصومتی به فعالیت بپردازند، توضیح می‌دهد: «اما باید توجه داشت زمانی گروه‌ها می‌خواهند به مقابله با یکدیگر بپردازند و زمانی نه. به عبارت دیگر، اینکه بگوییم دو گروه «اصلاح‌طلب و اصولگرا» عزم ایستادگی در مقابل یکدیگر را داشته‌اند، اینگونه نیست.»
این نماینده مجلس با اشاره به درستی تبلیغات و شعار‌های درست و بجا در این زمینه ادامه می‌دهد: «نکته حایز اهمیت آن است که این دو گروه به هنگام تبلیغات پیش از انتخابات واقعیت‌ها را به مردم بگویند و همان‌گونه که مقام معظم رهبری فرموده‌اند وعده‌هایی را به مردم بدهید که اگر چهار‌سال آینده یا یک‌سال آینده از شما عملکرد خواستند پاسخی داشته باشید. به همین دلیل معتقدم نه‌تنها آقای رئیسی بلکه هر فرد دیگری که از گروه جمنا اعلام کاندیداتوری می‌کرد، انتخابات ما دوقطبی می‌شد. البته لازم به ذکر است که دوقطبی به معنای رویارویی با یکدیگر نیست بلکه به معنای رقابت با یکدیگر است. چراکه اگر رقابت وجود نداشته باشد انتخابات
بی‌معنا می‌شود.»
نظر مخالف
دوقطبی تشکیل نمی‌شود
حسینعلی حاجی دلیگانی حسینعلی حاجی دلیگالی از مخالفان امر دو قطبی در انتخابات است و این موضوع را رد می‌کند. او معتقد است: «خبر آمدن یا نیامدن برخی از کاندیداها مهم نیست آنچه مهم است و این دوره از انتخابات را با دوره‌های دیگر متفاوت می‌كند، آن است که در این دوره از انتخابات به نظر می‌رسد، شرایط متفاوتی در کشور ما در این برهه از زمان در حال شکل‌گیری است که آن آگاهی
مردم است.»
در هر دوره از انتخابات بسیاری به پای صندوق‌ها می‌روند و آراي خود را به کاندیدای محبوب خود می‌دهند. در این دوره از انتخابات هم رویه‌ای به همین منوال داریم. این نماینده مجلس با اشاره به اینکه آگاهی سیاسی مردم افزایش پیدا کرده است، در این زمینه ادامه می‌دهد: «به نظر می‌رسد در این دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری عموم جامعه، تشکل‌ها، گروه‌ها حتی جریانات سیاسی کم‌کم به سمت کاندیدایی سوق پیدا کنند که مورد قبولشان است و کاندیدای مورد نظر خود را فردی اخلاقی و عملگرا می‌دانند یا اینکه برخی دلیلی بر مخالفت با کاندیدای مورد نظر نمی‌دانند.»
نماینده مردم شاهین‌شهر با بیان اینکه حامیان کاندیداها نقش موثری در جذب آرا دارند، در این زمینه بیان می‌کند: «از طرف دیگر باید توجه داشت که به نظر می‌رسد افرادی که در دوره قبل از حامیان آقای روحانی بوده‌اند، اکنون رویکرد متفاوتی پیدا کرده‌اند. این رویکرد متفاوت در میان توده‌ها بیشتر خود را نمایان کرد و نشانه‌هایی دیده می‌شود که خبر از عدم حمایت از روحانی می‌دهد.»
حاجی دلیگانی در خاتمه می‌گوید: «به نظر می‌رسد كه در این دوره از انتخابات یک انتخابات سالم برگزار شود. انتخاباتی که نه‌تنها دوقطبی در آن نداریم، بلکه همه طرفداران انقلاب در آن شرکت دارند. من پیش‌بینی می‌کنم مردم نیز دیدگاه‌شان اینگونه است که دوقطبی صورت نگرفته و نمی‌گیرد.»
تجربه دیگران
ترک برداشتن نظام دوقطبی در فرانسه
«فرانسوا بایرو» پس از پایان انتخابات، از پایان نظام دوقطبی در فرانسه خبر داد، چراکه معتقد بود دوران انحصار و اقتدار و چپوراست پایان یافته است.
بایرو با ٥٧/١٨درصد آرا خود را پیروز میدان می‌داند و بر این باور است حزب او که به چپوراست «نه» گفته و در میانه قرار دارد به‌عنوان قدرت سوم ظاهر شده و راه ترقی و پیشرفت را به سرعت خواهد پیمود.
«موریس دو ورژه»، نظریه‌پرداز بزرگ علم سیاست و احزاب، اساسا به سانتریسم و احزاب میانه اعتقادی نداشت و بر این باور بود که احزاب درنهایت به دو اردوگاه چپ یا راست می‌غلتند و میانه‌ها هم مجبورند در نهایت، میانه چپ یا راست باشند.
اما بایرو بر این باور است که این اندیشه و سنت کهن دست‌کم دیگر در فرانسه جایی ندارد و جناح‌بندی چپوراست به پایان خود رسیده و فرانسه در زمره کشورهایی است که الگوی نظامی چندحزبی ولی دوقطبی محسوب می‌شود.
در نظام انتخاباتی این کشور، احزاب مختلف کوچک و بزرگ در عرصه سیاست فعالند و همه در دور نخست انتخابات خودنمایی می‌کنند، ولی در دور دوم به دلیل ضرورت ائتلاف، دوقطب بزرگ چپ و راست شکل می‌گیرد.
وی معتقد است نظام دوقطبی به نظام ٣قطبی تبدیل شده و میانه‌روها به عنوان قدرتی مستقل مطرح هستند.
البته گمان می‌رود که بایرو نیز چاره‌ای جز ائتلاف با رفقای دیرینه خود یعنی حزب شیراک ندارد و اگر میانه هم باشد مجبور است میانه راست باشد، یعنی همان چیزی که موریس دو ورژه در سال ١٩٥١ پیش‌بینی کرده بود.
دور دوم انتخابات فرانسه و جلب حمایت سانتریست‌ها
بلافاصله پس از شروع دور دوم، دو رقیب، دست یاری و دوستی به سوی فرانسوا بایرو دراز کردند. بایرو تا به امروز سکوت کرده و در موقعیت داور نشسته و بین دو رقیب دیروز به دنبال متحد و یار جدید می‌گردد. رویال بلافاصله اعلام کرد برای پیروزی فرانسه باید به سوی متحدان جدید رفت و منظورش بایرو بود.
اما سارکوزی که امید بیشتری برای جلب حمایت‌های بایرو دارد، راهبرد جدیدی را در پیش گرفت.
او فردای مرحله نخست به محله‌های فقیرنشین رفت و نشان داد که می‌کوشد چهره تند و ضدمهاجرت خود را حتی‌المقدور اصلاح کرده و تا آن‌جا که می‌تواند رأی‌دهندگان رویال را به سوی خود جلب کند.
او در نخستین همایش بعد از مرحله نخست انتخابات در شهر دیژون، خود را رئیس‌جمهوری با اندیشه‌های باز خواند که در راه حفظ منافع عمومی حاضر به همکاری با دیگران است.
بایرو هم که پس از یک دوره انزوا اینک بخت و اقبال به او روی آورده است و حالا همه بی‌صبرانه منتظر اعلام نظر او هستند.منابع دیگر
