صنایع کوچک سهم قابل توجهی از اشتغال کشور را به خود اختصاص می دهند و به نظر می رسد تحقق برنامه های اشتغال نیازمند توجه ویژه به این صنایع است.
بر اساس ارزیابی اقتصاددانان، صنایع کوچک و متوسط از طریق کارآفرینی، نوآوری و تغییر فناوری، پویایی صنعت و در نهایت ایجاد فرصت‌های شغلی و افزایش درآمد بر اقتصاد جهانی تاثیرگذارند.
به علاوه شدت یافتن رقابت جهانی، افزایش بی اطمینانی و تقاضای فزاینده برای محصولات متنوع باعث شده است که اقبال به این صنایع بیشتر شود.
هر چند صنایع بزرگ به جهت داشتن مزیت‌های ناشی از اثر مقیاس انبوه، اثر دامنه تولید، اثر تجربه و اثر سازماندهی، هنوز هم مورد توجه سیاست گذاران اقتصادی هستند؛ اما مزیت‌های صنایع کوچک و متوسط به علت وجود اثر حمل و نقل، اثر اندازه بازار، اثر تنظیم، مؤثر بودن انتخاب و اثر کنترل، این صنایع را در تولید اغلب کالاها به انتخاب اول مبدل ساخته است.
در دو دهه اخیر تغییرات محتوایی و کیفی بسیار زیادی در بازارهای جهانی رخ داده است؛ حرکت به سوی منطقه‌ای شدن و جهانی‌شدن بازارها سرعت گرفته و به موازات آن، دوره تولید محوری به انتهای حیات خود رسیده و دوره مشتری محوری در حال شکل‌گیری است.
تولیدکنندگان صنعتی، با هدف استفاده بهینه از امکانات و جلوگیری از هدر رفتن منابع با ارزش، تمهیداتی اندیشیده‌اند که نتیجه آن تغییر در ساختار صنعتی خواهد بود.
یکی از مشخصات بارز و اصلی این تغییر ساختار، رشد و ترویج بیش از پیش صنایع کوچک و متوسط است.
صنایع کوچک و متوسط در سالهای اخیر سهم قابل ملاحظه‌ای در ایجاد شغل های جدید داشته‌اند و به بیان دیگر در دنیای مدرن کنونی، صنایع کوچک با مشخصات مخصوص به خود در متغیرهای مختلف و مهمی چون رشد اقتصادی، رقابت و همچنین حل بحرانِ بیکاریِ همه‌گیر، اثرات قابل توجهی دارند.
با توجه به اینکه سازمان های کوچک اغلب از انعطاف‌پذیری بیشتری نسبت به سازمان های بزرگ برخوردارند، اقبال بیشتری نسبت به صنایع کوچک به وجود آمده است.
تحول دیگری که در دنیای اقتصاد واقع شد، تقاضای فزاینده برای محصولات متنوع است که خود عاملی برای توسعه صنایع کوچک بوده است.
به موازات ارتقاء سطح زندگی، تغییر ذائقه و تغییر در ساختار هزینه، تقاضای مصرف‌کنندگان از محصولات استاندارد فاصله گرفته و به محصولات پیچیده‌تر و متنوع‌تر نزدیک شده و همزمان امکان دسترسی به محصولات متنوع افزایش یافته است.
معنی چنین وضعیتی این خواهد بود که هر چه زمان می‌گذرد، به کارگیری ابزار و دستگاه های پیچیده و تخصصی در ظرفیت کامل آنها، مشکل‌تر می شود.
با توجه به هزینه‌های بالای سرمایه درگیر در چنین سیستم‌هایی، سوددهی آنها به شکل زیادی تابع ظرفیت بکار گرفته شده و تغییر آنها نیز سخت و هزینه‌بر است.
بنابراین ساخت خطوط تولید انعطاف‌پذیر و نو، برای جوابگویی به تقاضا برای محصولات متفاوت جدید و همچنین ایجاد یک سیستم تولید با قابلیت انعطاف بالا، مقرون به صرفه‌تر از تغییر خط های تولید موجود است.
در سه دهه پیش نگاه اقتصاددانان به صنایع بزرگ به عنوان موتور رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال، نوآوری و رقابت جهانی بود اما روند رو به افزایش تمرکز، تقریبا در هر کشور توسعه یافته‌ای موجب نگرانی اقتصاددانان شد که اعلام نگرانی در مورد خطر از دست رفتن مردم‌سالاری را در پی داشت.
بنابراین درک این واقعیت توسط بعضی اقتصاددانان صاحب نظر، مبنی بر اینکه تحولی اساسی در فعالیتهای اقتصادی با فاصله گرفتن از صنایع بزرگ و فعال شدن صنایع کوچک و متوسط در حال وقوع است، همه توجه‌ها را به خود جلب کرد.
در انقلاب اخیر فناوری که موجب شکل‌گیری صنایع جدیدی چون نرم افزار و رایانه، بیوتکنولوژی و ربوتیک گشت اروپا عموما نظاره‌گر و منفعل بوده است، زیرا این صنایع احتیاج به بنگاه‌هایی دارند که ساختار منعطف داشته، محصولات جدید تولید کنند و روش های تولید جدید را به کار گیرند. احتمالاً راه حل بیکاری و مشکل رقابت اروپا را نیز باید در صنایع کوچک و منعطف جستجو کرد.
از طرفی توسعه صنایع کوچک و تکنولوژی‌های متوسط، می‌تواند به عنوان استراتژی مناسب برای کشورهای در حال توسعه مطرح باشد و از طریق رفع فقر، افزایش درآمد، ایجاد فرصت های شغلی برای نیروی انسانی غیرماهر، انباشت سرمایه از طریق افزایش بازدهی، بهبود بهره‌وری در بخش روستایی و همچنین از طریق جلوگیری از گسترش شهر نشینی و مهاجرت‌های بی رویه، به فرآیند توسعه کشورهای جهان سوم از ابعاد اقتصادی و اجتماعی کمک کرده و رشد اقتصادی این کشورها را تسریع بخشد.
اما در کشور ایران با وجود سهم بیش از 90 درصدی صنایع کوچک از کل واحدهای صنعتی کشور، تاثیرگذاری این واحدها در شاخصه های اقتصادی چندان متناسب نیست.
به طوری که بر اساس آمار مقایسه ای منتشر شده توسط سازمان صنایع کوچک در کشور ژاپن 80 درصد و در کره جنوبی 47 درصد تولید صنعتی در اختیار این صنایع است، در حالیکه در کشور ایران این سهم 17 درصد است.
همچنین از نظر اشتغال صنعتی سهم صنایع کوچک در کشور هند 82 درصد، سنگاپور 76 درصد و ژاپن 67 درصد و کشور ایران 50 درصد است که البته در جای خود امیدوار کننده است و به نظر می رسد هدف گذاری ایجاد 130 هزار شغل در این صنایع در سال جاری نشانگر ظرفیت های موجود است.
در زمینه صادرات و ارزش افزوده صنایع کوچک در اقتصاد کشور اما وضعیت این صنایع قابل دفاع نیست به طوری که در کشور ما تنها 16.8 درصد ارزش افزوده تولید داخلی متعلق به صنایع کوچک است و این در حالی است که در کشور ژاپن سهم صنایع کوچک از این شاخص مهم اقتصادی 92 درصد، سنگاپور 93 درصد و کره جنوبی 73 درصد است.
در زمینه سهم صادراتی هم سنگاپور با 90 درصد بهترین وضعیت را در میان کشورهای آسیایی دارد و صنایع کوچک ژاپن با سهم 60 درصدی و هند با سهم 55 درصدی در رده های بعدی قرار دارند.
سهم صنایع کوچک ایران هم در زمینه صادرات 12 است که البته به گفته معاون صنایع کوچک شرکت شهرک های صنعتی آذربایجان شرقی، این استان از نظر این شاخصه با سهم 18 درصدی صادرات، وضعیت بهتری از میانگین کشوری دارد.
معاون صنایع شرکت شهرک های صنعتی آذربایجان شرقی با اعلام اینکه بیش از 3 هزار و 800 واحد صنعتی از 4 هزار و 500 واحد فعال استان جزو صنایع کوچک به شمار می آیند، گفت: محور فعالیت بیشتر این واحد صنایع فلزی، شیمیایی، غذایی و دارویی است.
مجید یاریگر با اشاره به محدودیت های ذاتی صنایع کوچک، بر شبکه سازی و حمایت ویژه از این صنایع تاکید و اظهارکرد: تشکیل حلقه های مرتبط از زنجیره ارزش، حمایت از تشکیل خوشه های صنعتی و کنسرسیوم های صادراتی و برند سازی از طریق بازاریابی مشترک از رویکردهای حمایتی کشورهای دیگر است که موجب افزایش تاثیر گذاری این صنایع شده است.
یاریگر با اشاره به تزریق تسهیلات رونق تولید و اینکه سال گذشته 90 درصد این تسهیلات اختصاص یافته به استان آذربایجان شرقی را واحدهای کوچک استان جذب کردند، گفت: در کنار تاکید رهبری به حمایت از این بخش، رویکرد حمایتی دولت، امیدواری به افزایش سهم این واحدها در اقتصاد کشور را بیشتر کرده و نوید بخش چشم اندازی روشن برای آینده است.
مدیرعامل شرکت شهرک های صنعتی آذربایجان شرقی هم با اشاره به اهمیت صنایع کوچک به دلیل انعطاف پذیری در مقابل نوسان های اقتصادی، امکان تغییر محصول، حجم سرمایه گذاری کم و راه اندازی در حداقل زمان، اظهارکرد: صنایع کوچک استان برای بیش از 56 هزار نفر فرصت شغلی ایجاد کرده اند.
مرتضی نیرومند اسکویی با اشاره به برش استانی شرکت شهرک های صنعتی استان در سال 96 اظهارکرد: موظف به افتتاح 130 طرح در سال جاری هستیم که با راه اندازی آنها برای 2 هزار نفر اشتغال ایجاد می شود.
وی با بیان اینکه در سال جاری 56 واحد راکد استان باید به چرخه تولید وارد شود، گفت: در این صورت برای 952 نفر شغل ایجاد خواهد شد.
مدیرعامل شرکت شهرک های صنعتی آذربایجان شرقی با اعلام اینکه در سال 95شاهد رشد 40 درصدی قرارداد واگذاری از طریق شرکت شهرک های صنعتی استان نسبت به سال 94 و رشد 23 درصدی از لحاظ مساحت واگذاری بودیم، خاطرنشان کرد: اگر کالای ایرانی مصرف نکنیم و رو به مصرف کالاهای خارجی بیاوریم هیچ کدام از اهداف برنامه ریزی شده عملیاتی نخواهد شد.
وی با اشاره به اینکه آذربایجان شرقی دارای 37 خوشه صنعتی است، گفت: در کنار آن کنسرسیوم های صادراتی در استان ایجاد شده و درصدد تقویت آنها هستیم.
بر اساس اعلام سازمان صنایع کوچک کشور هم آمار واحدهای صنعتی غیر فعال و راکد در شهرک ها و نواحی صنعتی کشور از 19 درصد در ابتدای دولت یازدهم به 14 درصد در پایان سال 95 کاهش پیدا کرده که در اثر اجرای سیاست های اقتصاد مقاومتی و در چارچوب برنامه های دولت تدبیر و امید است.
