گزارشی از تأثیر سیلاب های اخیر در بخش های مختلف اقتصاد
نوروز امسال، ایران میزبان یک میهمان ناخوانده و پرهزینه بود. «سیل» که سفرش را از استان‌های شمالی آغاز کرد، علاوه بر تهدید جان و مال هموطنان، میلیاردها تومان هزینه روی دست اقتصاد کشور گذاشت.
نوروز امسال، ایران میزبان یک میهمان ناخوانده و پرهزینه بود. «سیل» که سفرش را از استان‌های شمالی آغاز کرد، علاوه بر تهدید جان و مال هموطنان، میلیاردها تومان هزینه روی دست اقتصاد کشور گذاشت.
برای مثال فقط در بخش کشاورزی برآورد هزینه‌ها تاکنون به بیش از 6 هزار و 700 میلیارد تومان رسیده است. اما این میهمان مخرب که ایران آماده پذیرایی از آن هم نبود، در جیب هایش برای اقتصاد کشور هدایایی نیز داشت. در نتیجه بارش‌های سیل آسای بهاری بخش قابل توجهی از تالاب‌ها، سدها و رودهای کشور پرشدند؛ وضع ذخایر آب سفره‌های زیرزمینی بهتر شد و کشاورزان در بسیاری از مناطق ایران محصول بیشتری را برداشت کردند. اکنون بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که با یک برنامه‌ریزی اقتصادی و کوتاه مدت می‌توان از بارش‌های اخیر بهره‌برداری و ایجاد درآمد کرد.
در پرونده اقتصادی این هفته تلاش شده است که با در نظر گرفتن سیلاب‌های اخیر و همینطور آخرین وضعیت تحریم‌ها به بررسی و پیش‌بینی شرایط بخش‌های اولویت دار اقتصاد ایران در سال‌جاری پرداخته شود. آنچه در این پرونده آمده، بر اساس رخدادهای کشور تا پایان هفته سوم فروردین است.
پیش‌بینی شده که این هفته نیز موج جدیدی از بارش‌ها در کشور رقم بخورد و مشخص نیست که این نزولات جوی تا چه اندازه سازنده و تا چه اندازه مخرب باشد. ضمن آن‌که بزودی (مه 2019-اردیبهشت1397) مهلت معافیت‌های 8 خریدار نفت خام ایران به اتمام خواهد رسید و دقیقاً مشخص نیست که این معافیت‌ها برای چه مشتریانی و با چه حجمی تمدید شود. اما تا زمان تنظیم این گزارش یکی از اتفاقات مهم سال‌جاری که بر غالب بخش‌های اقتصاد کشور بویژه کشاورزی نقش داشته سیل بوده است.
برای ایران با اقلیم خشک و نیمه خشک، این بارش‌ها جنبه‌های مثبت نیز داشته است. البته اگر کشور از آمادگی بیشتری برخوردار بود، مسیل‌ها و حریم رودخانه‌ها مسدود نشده و برای عبور سهل و روان سیل، سازه‌هایی ایجاد شده بود، امروز دیدگاه‌ها نسبت به بارش‌های سیل آسای هفته‌های اخیر متفاوت‌تر بود. برای مثال رواناب ایجاد شده در نتیجه این بارش‌ها 3.5 برابر سال گذشته آبی است که می‌تواند آب قابل تنظیم بیشتری را در اختیار کشور بگذارد، از خاموشی در پیک تابستان جلوگیری کند، مانع از ایجاد ریزگردها شود و به احیای تالاب‌ها و دریاچه‌هایی نظیر دریاچه ارومیه کمک کند.
آبی که به دریا بازگشت
بر اساس آخرین آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران، از ابتدای سال آبی که از مهرماه 1397 آغاز شده و تا مهرماه 1398 نیز ادامه خواهد داشت، میزان بارندگی‌های کشور تاکنون به 290 میلیمتر رسیده است. سهم جبهه بارشی اخیر کشور(26 اسفندماه تاکنون) از این رقم حدود 85 میلیمتر بوده که در دو جبهه بارشی 50 میلیمتری و یک جبهه بارشی 15 میلیمتری به وقوع پیوسته است.
آمارها نشان می‌دهد، بارندگی سال آبی جاری موجب شده که میزان رواناب‌ها در سطح کشور به حدود 50 میلیارد مترمکعب برسد که براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته تا پایان سال آبی جاری حدود 30 تا 40 درصد دیگر نیز به حجم رواناب‌های کشور اضافه می‌شود و این رقم به 70 میلیارد مترمکعب خواهد رسید. بنابراین رواناب ایجاد شده در کشور 3.5 برابر سال گذشته است.
البته از میان 50 میلیارد مترمکعب رواناب ایجاد شده در کشور حدود 20 میلیارد مترمکعب آن در سدها ذخیره شده و 30 میلیارد مترمکعب آن برای مصرف در بخش‌های مختلف از جمله مصارف زیست محیطی رهاسازی شده و بخشی از آن نیز به صورت سرریز روانه دریا شده است.
کارشناسان حوزه آب کشور در این خصوص انتقاداتی را به نحوه مدیریت منابع آب ایران وارد می‌کنند و می‌گویند که باید سدهای بیشتر و با مخازن بزرگتری در کشور ایجاد می‌شد تا این رواناب‌ها ذخیره و در سال‌های خشک استفاده شود. اما با همین مخازن موجود هم بسیاری از سیلاب‌های مخرب مدیریت شده‌اند.
برای مثال سد کرخه توانسته است سیلاب‌های با دبی متوسط پنج هزار و 900 مترمکعب در ثانیه و یا لحظه‌ای هشت هزار و 400 مترمکعب در ثانیه را به حدود دو تا دو هزار و 500 مترمکعب در ثانیه تعدیل کند. اگر این سد وجود نداشت رهاسازی سه برابر خروجی فروردین‌ماه به پایین دست یک فاجعه بزرگ زیست محیطی را رقم می‌زد. ذخیره فعلی سد کرخه به بیش از 6 میلیارد مترمکعب رسیده که 34 برابر سد کرج است.
آخرین وضعیت دریاچه ارومیه و تالاب‌ها
دریاچه ارومیه که برای احیای آن در سال‌های اخیر طرح‌های زیادی از جمله انتقال آب دریای خزر به آن ارائه شد، با بارش‌های اخیر اندکی جان گرفت. به‌طوری که از ابتدای سال آبی جاری تاکنون دریاچه ارومیه حدود 50 سانتی‌متر افزایش ارتفاع آب داشته
است.
در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اگرچه کمترین میزان تغییرات بارش‌ها را شاهد بودیم اما میزان بارندگی تجمعی از اول مهر 1397 تا 20 فروردین ماه 1398 بالغ بر 404 میلیمتر بوده که نسبت به سال آبی قبل 56درصد و نسبت به میانگین بلند مدت 69درصد افزایش داشته است. به‌طور کلی حجم آب موجود در دریاچه نسبت به سال آبی گذشته 1.30 میلیارد مترمکعب افزایش نشان می‌دهد اما هنوز 12.79 میلیارد متر مکعب کمتر از میانگین درازمدت است.
در حال حاضر تالاب‌های شادگان و هورالعظیم خوزستان نیز که سال‌ها منشأ گرد و غبار بوده‌اند شرایط مطلوبی پیدا کرده‌اند. همچنین تالاب‌هایی نظیر الله آباد قزوین، هشیلان کرمانشاه، حله بوشهر و آق گل ملایر همدان هم در بارش‌های اخیر احیا شدند. البته اگرچه افزایش منابع آبی کشور خبر خوشی به شمار می‌رود، اما مشخص نیست که در سال‌های آبی آتی نیز شاهد ترسالی باشیم و از این رو مدیریت منابع آب موجود اهمیت ویژه دارد.
