یادداشتی از سعید لیلاز؛
مهم‌ترین نکته‌ای که درباره انتقاد از برجام مطرح می‌شود اینکه آن دستاوردهای مورد انتظار از گشایش‌های ارزی مطابق آنچه فکر می‌کردیم یا آنچه از ابتدا انتظار می‌رفت، رخ نداده است که این ناشی از یک برآورد نادرست و اغراق‌آمیز درباره دستاوردهای گشایش هسته‌ای بوده است.
آرمان: به گواه همه مقالات و مصاحبه‌هایم از دو سال پیش و از ابتدا، همواره درباره هرگونه اغراق در آثار مثبت توافق هسته‌ای در اقتصاد ایران هشدار داده‌ام و معتقدم که مشکل اقتصاد ایران، مدیریتی است. برجام یا توافق هسته‌ای و نقطه مقابل آن، تحریم‌ها، مانع بزرگی را بر سر راه اقتصاد ایران ایجاد کرده بود و برجام به تنهایی موتور محرکه اقتصاد نیست و نمی‌تواند باشد.
بنابراین چیزی که تاکنون اتفاق افتاده، خیلی دور انتظارم نبوده است اما همین که در سال ۱۳۹۴ با حدود یک‌پنجم شدن درآمدهای نفتی، نرخ رشد اقتصادی ایران را نه‌تنها منفی نکردیم بلکه یک درصد هم رشد مثبت داشتیم، خودش نشان‌دهنده این است که دستاوردهای ناشی از برجام مافوق انتظار بوده است.
منتقدانی که عقیده دارند تمام منابع ارزی ایران یک‌شبه باید آزاد می‌شد، در نظر نمی‌گیرند که خود این مساله می‌تواند یک نقطه ضعف بزرگ برای دولت روحانی باشد. یعنی اگر دولت یازدهم یک‌شبه به همه منابع ارزی دسترسی پیدا می‌کرد و تمام این منابع را به اقتصاد وارد می‌کرد، قول می‌دهم که با انتقادهای تندتری نسبت به الان که دروازه‌بانی نسبت به مسائل ارزی اتفاق افتاده، روبه رو می‌شد. هنگامی که افزایش شدید درآمد ارزی اتفاق می‌افتد درباره ضرورت دروازه‌بانی کلیه منابع ارزی دولت در اقتصاد هشدار دادیم که یکی از مهم‌ترین اهداف و وظایف دولت و بانک مرکزی را همین دروازه‌بانی تشکیل می‌دهد. این درست است که دسترسی ما هنوز به این منابع کامل نشده ولی اگر کامل هم شده بود، چندان نباید با منابع ورودی متفاوت بود. برای اینکه یک اقتصاد تحریم‌شده و درهم کوبیده شده‌ای که به مدت ۸ سال دچار سوءمدیریت بوده به طوری که در تمام خاورمیانه این سوءمدیریت بی‌همتا بوده است، نمی‌توان یک شبه این اقتصاد را از رشد منفی ۸ درصد به رشد مثبت ۸ درصد رساند. ما باید در سال‌های ۹۳ و ۹۴ به رشد اقتصادی ملایمی می‌رسیدیم و روند منفی را مثبت می‌کردیم و...
برای سال ۹۵ هر دستاوردی بین ۴ تا ۵ درصد خیلی خوب است و اجازه ندهیم که بیشتر یا سریع‌تر از این جلو رویم به دلیل اینکه حتما به صورت لجام‌گسیخته اتفاق خواهد افتاد و نرخ و غول تورم را آزاد خواهد کرد. بنابراین مهم‌ترین ایرادی که درباره عدم دسترسی کامل به منابع ارزی از دولت گرفته می‌شود، صرفنظر از اینکه این منابع اکنون در اختیار دولت هست یا نیست و بحثی است که باید جداگانه مطرح شود، معتقدم که نمی‌توانیم اجازه دهیم ورود ارز بیشتر از این مقدار اتفاق بیفتد.
فراموش نکنیم اکنون رشد صادرات نفت و میعانات گازی ایران که مهم‌ترین اثر ژئوپلیتیک ایران در دنیاست، بسیار فراتر از حد انتظار ما به نقطه قبل از تحریم‌ها بازگشته است، یعنی قادر هستیم روزانه یکصدهزار بشکه نفت و میعانات گازی منتشر کنیم که دوبرابر عملکرد سال گذشته همین موقع است و این اتفاق فقط در ظرف ۴ یا ۵ ماه افتاده است و ما به آن اهدافی که برای یک سال بعد از آزاد شدن صادرات نفت ایران پیش‌بینی کرده بودیم، دست پیدا کردیم. همین الان ارزش و هزینه‌های واردات ایران به طور متوسط حداقل ۱۰ درصد کمتر از گذشته شده که اگر متوسط واردات ایران در سال ۱۳۹۵ را حدود ۶۰ میلیارد دلار در نظر بگیریم و واردات خدمات را ۲۷۵ میلیارد دلار فرض کنیم، هفت تا هشت میلیارد دلار بهبود در کاهش هزینه‌های ارزی ایران اتفاق افتاده است که این هم دستاورد بسیار بزرگ دیگر توافق هسته‌ای بوده است. اکنون در خیلی از حوزه‌ها که هزینه‌های خدماتی‌مان به‌شدت بالا بود؛ هواپیماهای خارجی باید از ایران مسافران را جابه‌جا می‌کردند، کشتی‌های خارجی باید کالاهای مان را می‌بردند و نفتکش‌های خارجی باید نفت‌مان را انتقال می‌دادند، همین‌ها میلیاردها دلار دوباره منابع ارزی جدید برای ما ایجاد می‌کند، به خاطر اینکه سال‌های قبل ظرفیت های جدیدی را ایجاد کرده بودیم. یقین دارم اتفاق بسیار مهمی در حوزه مسائل اقتصادی ایران در زمینه آنچه به آن مراودات بین‌المللی ایران می‌گوییم، افتاده و فکر می‌کنم برای شش ماهه دوم سال آثار ورودی تمام این منابع ارزی را در اقتصاد ایران مشاهده خواهیم کرد، یعنی خواهیم دید تمام منابعی که آزاد شده، یک‌باره اثرش را در اقتصاد ایران خواهد گذاشت و درشرایط فعلی هم این اتفاق آغاز شده است.
اما مساله تحریم‌ها در اقتصاد ایران به هیچ‌وجه یک‌شبه اتفاق نیفتاده که انتظار داشته باشیم یک‌شبه همه مسائل حل شود! به نظرم بخش مهمی از انتقاداتی که درباره برجام می‌شود جدا از بحث‌های جناحی و سیاسی که نوعی عقده‌گشایی از موفقیت‌های بزرگ دولت روحانی است، عمده آن ناشی از این است که برخی که تحریم نان می‌خوردند حالا دلشان لک زده برای اینکه از رفع این تحریم‌ها بتوانند نان بخورند و بتوانند از بخش بسیار قابل‌توجهی از منابع ارزی آزادشده استفاده کنند والا ما اکنون با سرعت مناسبی با لغو تحریم‌ها در حوزه اقتصادی در حال پیشرفت هستیم و فکر نمی‌کنم با سرعت خیلی بیشتر از آنچه درحال اتفاق است، بتواند بسیاری از مشکلات اقتصاد ایران را حل کند. در عین حال میزان آسیب وارده بر اقتصاد ایران در ۱۰ سال گذشته به‌قدری زیاد و عمیق بوده که به نظر نمی‌رسد به این زودی و حتی در صورت آزاد شدن همه منابع ارزی، بتوانیم آسیب‌های وارده به اقتصاد ایران را در کوتاه‌مدت و به سرعت احیا کنیم.
