آسمان مبعث /یادداشتی ای از امام موسی صدر

روز مبعث نقطه شروع اسلام و آغاز نزول قرآن کریم است. نزول قرآن به دو گونه بوده است؛ یکی به صورت یکباره که در قرآن از آن به «انزال» تعبیر می شود، مثل «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَـه الْقَدْرِ» و «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَـه مُّبَارَکَـه» و «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ.» نزول یکباره بر قلب پیامبر در ماه رمضان بوده است.

بعد از آنکه تزول قرآن تمام شد و آیاتش استوار شد، نوبت تنزیل و تفصیل رسید. تنزیل در لغت یعنی نزول تدریجی و ترتیبی. بنابراین، قرآن از این روز (مبعث) به مدت 23 سال به صورت تدریجی نازل شد تا به مردم ابلاغ شود. به همین سبب است که این روز و این شب را روز مبعث و شب نزول قرآن را لَیْلَـه الْقَدْر می نامیم، بدون اینکه میان این دو منافاتی باشد. به این شواهد قرآنی توجه کنید: «کِتَابٌ أُحْکِمَتْ آیَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِن لَّدُنْ حَکِیمٍ خَبِیرٍ.» یعنی دو بار نازل شده؛ یک بار تحکیم شده و بار دیگر تفصیل داده شده است. آیه دیگر، آیه ای است که اشاره دارد بر اینکه پیامبر پیش از آنکه دستور بیان و قرائت قرآن به او برسد، از محتوای آن باخبر بود: «لَا تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ. إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ. فَإِذَا قَرَآنها فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ. ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا بَیَانَهُ.» با این توضیح، فلسفه اینکه سالروز مبعث پیامبر(ص) و آغاز رسالت آن حضرت را جشن می گیریم، مشخص شد.

اما «اسرا»، یعنی سیر کردن در شب که خداوند در شبِ چنین روزی نصیب پیامبرش کرد. این واقعه در قرآن کریم این طور آمده: «سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الاقْصَی الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ.» و هدف از این اسرا چنین بیان شده: «لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ البَصِیرُ.»

در مورد معراج هم در سوره نجم آیات بسیاری هست. قرآن هدف از معراج را این طور بیان می کند: «فَأَوْحَی إِلَی عَبْدِهِ مَا أَوْحَی. مَا کَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَی. أَفَتُمَارُونَهُ عَلَی مَا یَرَی.» و بعد از چند آیه می گوید: «لَقَدْ رَأَی مِنْ آیَاتِ رَبِّهِ الْکُبْرَی.» در شب اسرا خداوند جسم بنده اش، محمد(ص) را شبانه از مکه تا مسجدالاقصی و از آنجا تا جاهایی که جز خودش کسی نمی داند، سیر داد تا به او وحی کند و از نشانه های بزرگ پروردگارش ببیند.

همان طور که می دانید، مبعث نقطه آغاز و حرکت اسلام است و اسرا، عبارت است از انتقال پیامبر(ص) از مسجدالحرام تا مسجدالاقصی و این یعنی توسعه و گسترش اسلام و تصدیق دیگر پیامبران: «لانُفَرِّقُ بَینَ أَحَدٍ مِن رُسُلِه.» و وارث ادیان آسمانی بودن و مقدس شمردن و محترم داشتن سایر ادیان و مرتبط دانستن آنها با یکدیگر. بنابراین، توسعه و گسترش اسلام و تصدیق پیامبران و تأیید ادیان آنان، در یک روز جمع شده است. در بعضی از آیات سوره اسرا به طور صریح بر احترام اسلام نسبت به همه ادیان تأکید شده است: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَالَّذِینَ هَادُواْ وَالنَّصَارَی وَالصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الاخِرِ وَعَمِلَ صَالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ.» این آیه اعتراف و تأییدی است بر اینکه همه ادیان از طرف خداست و ما بین پیامبران او هیچ فرقی نمی گذاریم.

معراج یعنی بلند نظری انسان، یعنی عروج انسان به آسمان و وصال با خدایش. قرآن، واژه «عبد الله» را در جریان اسرا و معراج تکرار می کند و می گوید: «بنده خود را از مسجد الحرام به مسجد الاقصی سیر دادیم»، «بنده خود را به آسمان عروج دادیم»، «خدا به بنده خود وحی کرد.» گویی قرآن می خواهد با تکرار این واژه حقیقت انسان را نشان دهد. نمی گوید محمد(ص) بشر نیست، اگرچه او سرور همه انسان هاست. می گوید: «أسری بِعَبدِهِ.» می خواهد مسیر و روش و رسالت ما را مشخص کند و بر اینکه پیامبر(ص) رهبر ما و الگوی نمونه زندگی ماست، تأکید کند. مسیر ما از بعد مادی از این شهر به آن شهر است و از بعد آسمانی به سوی خداست. این خط و مسیر ماست. اسلام مجموعه ای است از این سه عنصر، یعنی: مبعث و اسرا و معراج و با تقارن این سه، اسلام حقیقی شکل می گیرد و با نبود یکی از اینها بقیه هم معنایی نخواهند داشت. زندگی در سایه مبعث عبارت است از تکریم تعالیم اسلام و عمل به آنها. زندگی کردن با اسرا، یعنی همراهی با پیامبر(ص) در این سفر و تقدیس مبدأ و مقصد این سفر و میان این دو فرقی قائل نشدن. زندگی کردن با معراج، یعنی به یاد آوردن بلند نظری انسان و آسمانی بودن او و آن بعد از ابعاد انسان که با پیامبر(ص) حرکت می کند و در راه و مسیر رسالت آن حضرت قدم برمی دارد.