ريسک بالاي کشاورزي در کشور به علت بارندگي کم و نامنظم و وضعیت بحرانی منابع آب زیر زمینی مشکل مهمي است که حل آن تنها از طریق جایگزین کردن روش‌های جدید کشاورزی امکانپذیر است
ريسک بالاي کشاورزي در کشور به علت بارندگي کم و نامنظم و وضعیت بحرانی منابع آب زیر زمینی مشکل مهمي است که حل آن تنها از طریق جایگزین کردن روش‌های جدید کشاورزی امکانپذیر است. راه حل اين مشکل براي سودآوري مناسب براي کشاورزان کم زمين و افزايش عملکرد محصولات کشاورزي با کيفيت بالا، توجه به کشت گلخانه اي است. بررسی‌ها نشان داده است در سیستم کشت گلخانه‌ای میزان مصرف آب ۱۰ برابر کمتر می‌شود. نکته جالب توجه این است که با وجود کاهش مصرف آب، میزان تولید به‌طور متوسط ۱۷ برابر افزایش می‌یابد.
ایران به دلیل شرایط خاص آب و هوایی و محدودیت‌های منابع آبی از جمله کشور‌هایی است که نیازمند تجدید نظر اساسی در ساختار نظام کشت بوده و در این راستا توسعه کشت گلخانه‌ای می‌تواند به عنوان یک راهکار مناسب مطرح باشد که هم اکنون بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. کشت گیاهان در گلخانه به آب و زمین کمتری احتیاج دارد، اما کار بیشتری می‌طلبد.
با آموزش نیروی کار می‌توان از فضای کم گلخانه چندین برابر فضای آزاد برداشت کرد، زیرا در محیط گلخانه کاشت و برداشت در تمام طول سال امکانپذیر بوده و در فصولی از سال که محصولات در فضای آزاد غیر قابل کشت نیستند این امکان را فضای گلخانه به وجود می‌آورد که گیاهان در غیر فصل کشت خود پرورش یافته و محصولات گلخانه‌ای با کیفیت بهتر نسبت به کشت در زمین باز تولید و به بازار عرضه شود.
مزایای کشت گلخانه‌ای
روش‌های معمول كشت در هوای آزاد بر اساس مساعد بودن شرایط محیط صورت می‌گیرد. معمولا در اكثر مناطق كشور كاشت در بهار و برداشت در اواخر تابستان و در صورت مساعد بودن هوا تا اوایل پاییز به طول می‌انجامد. در روش‌های معمول كشت تمامی عملیات كاشت تا برداشت تابع شرایط محیطی است. در صورتی كه بخواهیم تولید خارج از فصل داشته باشیم باید با به كار گیری روش‌هایی عوامل محیطی مناسب رشد گیاه (دما، رطوبت نسبی و نور) را تحت كنترل بگیریم که برای این منظور از گلخانه استفاده می‌شود. استفاده از گلخانه به منظور تولید خارج از فصل سبزی‌های گلخانه‌ای انجام می‌شود و اهمیت بسزایی در علوم باغبانی دارد.
افزایش تولید در واحد سطح (به عبارتی 10 برابر هوای آزاد)، تولید بیش از یك محصول در سال، صرفه جویی در مصرف آب (با روش آبیاری تحت فشار)، استفاده از اراضی غیر قابل كشت با سیستم هیدرو پونیك (مانند گلخانه‌های پرورش سبزی در كیش)، عدم وابستگی تولید به شرایط محیطی و امكان بازار یابی مناسب و تنظیم برنامه كشت مطابق با نیاز بازار، تداوم كار و تولید محصول در تمام فصول سال با توجه به امكان كنترل عوامل محیطی و تنظیم شرایط مورد نیاز گیاه و ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای جوانان و كار آموختگان كشاورزی و استفاده از اوقات فراغت كشاورزان در فصل‌های پاییز و زمستان را می‌توان از جمله مزایای کشت گلخانه‌ای در کشور اعلام کرد. علاوه بر این موارد، به گفته معاون وزیر جهاد کشاورزی،کشت گلخانه‌ای راهی به‌سوی کاهش مصرف آب و افزایش بهره وری در حوزه کشاورزی است.
عباس کشاورز بر ضرورت هدایت کشت محصولات سبزی و صیفی به سمت فضای گلخانه‌ای تاکید کرد و افزود: حجم آب مصرفی این محصولات قابل توجه است. او همچنین توسعه کشت گلخانه‌ای را از سیاست‌های جدی این وزارتخانه دانست و یادآورشد: کشت سبزی، صیفی و سایر محصولات در فضاهای گلخانه‌ای منجر به کاهش قابل توجه حجم آب مصرفی در کشور می‌شود.
معایب کشت گلخانه‌ای
شاید بتوان زیاد بودن هزینه اولیه احداث گلخانه و نیاز به مراقبت دائمی محصولات گلخانه‌ای را از مهم‌ترین معایب کشت گلخانه‌ای معرفی کرد. به باور کارشناسان کشاورزی، هزینه اولیه آن زیاد است و قسمت عظیم این هزینه صرف احداث گلخانه می‌شود که البته در صورت سود‌مند بودن محصول تولیدی این هزینه حداکثر در سه سال برگشت داده می‌شود. همچنین برخلاف کشت در هوای آزاد که با مراقبت کمتر می‌توان به سود قابل توجهی دست یافت در کشت گلخانه‌ای حتی لحظه‌ای غفلت می‌تواند خسارت جبران‌ناپذیری وارد کند، برای مثال کاهش شدید دما در گلخانه در یک شب سرد زمستانی می‌تواند باعث نابودی کامل محصولات گلخانه‌ای شود.
چشم‌انداز کشت گلخانه‌ای
به باور کارشناسان، در سراسر دنیا بسته به موقعیت جغرافیایی و نیازهای منطقه و سیاست‌های کشاورزی محصولات مختلفی در گلخانه‌ها کشت و بر حسب برنامه‌ریزی‌ها، مورد استفاده داخلی قرار گرفته یا صادر می‌شوند. دامنه تولید محصولات گلخانه‌ای وسیع است؛ از انواع گل‌های شاخه‌بریده گرفته تا کاهو و سبزی و توت‌فرنگی و هندوانه. در ایران البته کمتر سبزیجات و صیفی‌هایی مانند هندوانه و طالبی یا کدو در گلخانه‌ها کشت می‌شود.
به‌نظر میرسد مهم‌ترین عامل احداث گلخانه سودآوری آن باشد، پس مهم‌ترین عاملی که محصول مورد کشت را تعیین می‌کند صرف نظر از شرایط اقلیمی، میزان سود آوری آن محصول برای گلخانه‌دار است. کشت‌وکار گلخانه‌ای یکی از مهم‌ترین کسب‌‌وکارهای دنیای امروز است که موازی با اهداف جهانی انرژی پیش می‌رود و سعی در به حداقل رساندن مصارف آن دارد، ضمن اینکه تولیدات گلخانه‌ای نسبت به کشاورزی سنتی بازده بالاتری نیز دارند و به همین دلیل تقاضای بازار جهانی برای آنها بیشتر است، طوری‌که پیش‌بینی می‌شود این صنعت در سال‌های آینده رشد چشمگیری پیدا کند.
طبق آمارهای منتشرشده، تجارت گلخانه‌ای تا سال ۲۰۲۰ با نرخ رشد سالانه 8/8درصد به ارزشی برابر با 29/64میلیارد دلار میرسد. در این میان، به‌ویژه سیستم‌های گرمایشی و گلخانه‌های شیشه‌ای بزرگترین سهم را در این بازار طی سال‌های اخیر داشته‌اند. همچنین در سال ۲۰۱۵ میوه‌ها و سبزیجات گلخانه‌ای حداکثر سهم بازار را به خود اختصاص داده بودند و انتظار می‌رود که در سال‌های آتی نیز بیشترین سهم در محصولات گلخانه‌ای از آن میوه و سبزی باشد.
کشت گلخانه‌ای راه حل تنش آبی
یک عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس درمورد ضرورت ترویج کشت گلخانه‌ای با توجه به بحران کم آبی در کشور در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌گوید: یکی از تکالیف بسیار خوب و مهمی که در برنامه ششم توسعه پیش‌بینی شده و یکی از ضروریات بااهمیت در کشور باتوجه به تنش آبی، مقوله کشت گلخانه‌ای است. علی اکبری با اشاره به نقش رسانه‌ها، خاطرنشان کرد: تا آنجایی که امکان دارد رسانه‌ها، مطبوعات و جراید کشور باید به ضرورت ترویج فرهنگ کشت گلخانه‌ای دامن بزنند.
او با اشاره به کاهش مصرف آب در کشت گلخانه ای، افزود: راه‌اندازی کشت گلخانه‌ای یکسری هزینه‌های اولیه دارد. از طرفی راندمان اشتغال و تولید در این نوع کشت در مقایسه با آبیاری غرقابی بسیار بالاست. این عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس باتوجه به نیاز کشور به کشت گلخانه ای، گفت: وضعیت آب در کشور ما به گونه‌ای است که ما مجبوریم به سمت توسعه کشت گلخانه‌ای حرکت کنیم. به گفته اکبری، باتوجه به مزایای کشت گلخانه ای، ما باید از زنجیره تولید نیز مراقبت کنیم تا به دنبال آن، بازاریابی صورت گیرد و محصولی تولید شود که قابل مصرف باشد.
او درمورد عملکرد وزارت جهاد کشاورزی نیز گفت: در برنامه ششم توسعه بر این مهم تاکید شده است. برای سال جاری نیز پیش‌بینی شده که در حدود 2500 هکتار زیر کشت گلخانه‌ای برود. ما در بخش‌‌های دیگر مثل آبیاری تحت فشار نیز، در طول برنامه دولت را مکلف کردیم که به این مهم توجه کند. 85درصد هزینه در قالب تسهیلات بر عهده دولت و بقیه بر عهده ذینفع است که فرصت‌های بسیار خوبی را فراهم می‌کند. این عضو کمیسیون کشاورزی تصریح کرد: به نظر من، دولت در زمینه آبیاری تحت فشار و بحث کشت گلخانه ای، خوب عمل کرده است.
