با تهدید اخیر رئیس جمهور ایران به خروج از توافق هسته ای در صورت ادامه رویکرد آمریکا، این سوال مطرح شده است که آیا به راستی ایران از برجام خارج خواهد شد؟
مجله فارن پالیسی در گزارشی نوشت: «دونالد ترامپ» عاشق جنگ لفظی با رهبران خارجی است. و علاوه بر کره شمالی، ایران هدف اول برای او محسوب می شود. یکی از قراردادهایی که وی در طول مبارزات انتخاباتی اش وعده لغو آن را داده بود، توافق هسته ای بود که در سال 2015 دولت باراک اوباما با تهران و پنج قدرت جهانی امضا کرده بود.
از نخستین روزهای آغاز به کار ترامپ در کاخ سفید، او این تهدید را که آمریکا می تواند به طور یکجانبه از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خارج شود، زنده نگاه داشته است. این اقدام نشان دهنده یک چالش در برابر همتای ترامپ در تهران یعنی «حسن روحانی» رئیس جمهوری ایران است که تعهد به این توافق را محور کار خود قرار داده است.
اما روحانی نمی تواند اجازه دهد تهدیدات ترامپ بدون پاسخ بماند. در روز 15 اوت وی هشدار داد که اگر ترامپ تحریم های جدیدی را تحمیل کند، ایران می تواند ساعت هسته ای را به جایی که قبل از توافق سال 2015 بود، بازگرداند و می تواند نه تنها در عرض چند ماه و چند هفته، بلکه در عرض چند ساعت و چند روز این کار را انجام دهد. این اظهارات در واشنگتن این تفسیر را داشت که تهران ممکن است تمام امتیازاتی را که در طی فرآیند مذاکرات ایجاد کرده بود، لغو کند و به توانایی هسته ای پیشین خود بازگردد.
ایران سیاست خود را دارد و تهدید روحانی در حقیقت تلاش وی برای جلوگیری از اقدامات ترامپ علیه این توافق است. بدتر از همه اینکه مخالفت آمریکا با این توافق می تواند دستور کار داخلی روحانی را مختل کند و خوراکی را برای منتقدان این توافق فراهم آورد. برای روحانی، توافق هسته ای هرگز به خودی خود پایان نمی یابد، مگر اینکه ترامپ در مسیر آن اختلال ایجاد کند.
بدون تردید، روحانی که اخیرا مجددا به عنوان رئیس جمهور ایران انتخاب شده است، اهداف سیاسی بیشتری دارد. اظهارات رئیس جمهور ایران درباره آینده توافق هسته ای با دقت مورد توجه قرار گرفته است. این اظهارات به هیچ وجه نشان نمی دهند که ایران قصد دارد توافق هسته ای را در اولین فرصت لغو کند. در حقیقت، دیدگاه یکجانبه در فضای سیاسی ایران این است که هدف ترامپ این است که تهران را وادار کند تا خودش از این توافق خارج شود.
همانطور که «علی شمخانی» رئیس شورای عالی امنیت ملی ایران تاکید کرد ترامپ دامی پهن کرده است که ایران در آن سقوط نخواهد کرد. شمخانی همچنین در یک سیگنال صریح به اروپایی ها، چینی ها و روس ها گفت که «ایران مایل نیست که برجام را با هر هزینه ای نگاه دارد، زیرا برجام تنها به شرطی معتبر است که همه طرف ها به آن احترام بگذارند.»
ایران می خواهد طرفین دیگر توافق هسته ای را تحت فشار قرار دهد تا بتواند آسیب هایی را که ممکن است از مقاومت آمریکا به وجود آید، به حداقل برساند. این تلاش ها برای نفوذ بر قدرت های اقتصادی در اروپا و آسیا بیشتر مشهود است. به عبارت دیگر، تهران تلاش می کند تا ترامپ را منزوی کند. تا زمانی که دیگر امضاکنندگان این توافق همچنان به آن پایبند بمانند، ایرانیان نیازی به خروج از آن ندارند. رهبران در تهران نیز اعتقادی بر این ندارند که ترامپ از سرمایه لازم سیاسی در داخل و یا در سطح بین المللی برای حمایت از تحریم های تازه علیه ایران برخوردار باشد.
در 15 اوت روحانی نکته دیگری را مطرح کرد که همچون مسئله عقب گرد ساعت هسته ای مورد توجه قرار نگرفت. او گفت انتقادات در مورد توافق هسته ای در ایران کاهش یافته است. او درست می گوید، و این یک نکته مهم است. با پایان انتخابات ریاست جمهوری ایران، مخالفان به جای محکومیت اقدام روحانی در انعقاد توافق هسته ای، خود ترامپ را برای اعمال تحریم های ضددولتی محکوم می کنند.
واشنگتن از این همگرایی سیاسی در تهران چه می خواهد؟ مهم است که خیلی هیجان زده نباشید: بله، روحانی و حتی منتقدان تندروش هم موافقند که توافق هسته ای هم واقعیت است و هم ارزش حفظ کردن را دارد. اما آیا این مسئله به یک مسیر جدید در سیاست ایران منجر می شود؟
این چیزی است که ما می دانیم: پیروزی روحانی در انتخابات 19 مه تنها به این دلیل امکان پذیر بود که رای دهندگان طرفدار اصلاح طلبان در ایران تصمیم به خروج از خانه و رای دادن گرفتند. تقریبا 24 میلیون نفری که از او حمایت کرده بودند، همگی خواستار این شدند که رییس جمهور سیاست های جسورانه ای خود را پیش ببرد. این همان چیزی است که او وعده داده بود.
بنابراین روحانی همچنان برجام را پیش خواهد برد و جنگ لفظی روحانی با ترامپ در این زمینه به شکل گسترده تری دیده می شود. ایران بعید به نظر می رسد که توافق هسته ای را نقض کند تا زمانی که اتحادیه اروپا، روسیه و چین به آن پایبند بمانند؛ اما تهدید به خروج از آن به استراتژی سیاسی رئیس جمهور ایران کمک خواهد کرد.
