ساماندهی وضعیت دستفروشان موضوعی است که بار‌ها مورد بحث قرار گرفته، اما به هر دلیل این کار با موفقیت همراه نبوده است.
آرمان :
ساماندهی وضعیت دستفروشان موضوعی است که بار‌ها مورد بحث قرار گرفته، اما به هر دلیل این کار با موفقیت همراه نبوده است.
به نظر می‌رسد مجموعه عواملی در ایجاد پدیده دستفروشی نقش دارد و همواره برنامه‌ریزی‌ها بدون توجه به مجموعه عوامل انجام شده است. بر این اساس، مشخص است که ساماندهی دستفروشان راه به جایی نمی‌برد. در کنار اقدامات سلبی مانند برخورد با دستفروشان باید به ریشه‌های پدیدآمدن دستفروشی نیز توجه داشت تا بتوان برنامه‌ریزی مناسبی در این زمینه انجام داد.
بر اساس اطلاعات میدانی به‌سفارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال 94، حدود ۹۰درصد دستفروشان هیچ‌شغل دیگری ندارند و تقریبا ۹۸درصدشان نیز غیر از درآمد حاصل از دستفروشی فاقد درآمد دیگری هستند. ۳۱درصد آنها حتی یارانه هم نمی‌گیرند. 6/88درصد دستفروشان مدرک دیپلم یا کمتر از دیپلم دارند.
دستفروشی شغل اول 5/33درصد این افراد است و 1/43درصد نیز به‌علت اجبار، تعدیل نیرو یا ورشکستگی به این شغل روی آورده‌اند. ۳۶درصد آنها پیش از روی‌آوردن به شغل دستفروشی کارگر ماهر و ۲۱درصد آنها کارگر ساده یا کارگر کارخانه بوده‌اند. ۹۴درصد دستفروشان و ۸۶درصد مغازه‌داران موافق ساماندهی وضع دستفروشان هستند. ۸۸درصد از این افراد اعلام کرده‌اند که با ماموران شهرداری مشکل داشته‌اند، مشکلاتی که در ۶۷درصد موارد به توقیف اجناس آنها انجامیده و در 15درصد موارد آنها را ناچار به جابه‌جایی یا ترک محل کرده است. در حدود ۱۸درصد موارد دستفروشان توانستند با مامور شهرداری مصالحه کنند و موضوع به پرداخت جریمه ختم شده است.
منافع دستفروشی
دستفروشی مزایای فراوانی برای افراد دارد و از مهم‌ترین آنها می‌توان به نپرداختن‌مالیات، عوارض شهرداری و هزینه اجاره مغازه اشاره کرد. با اینکه دستفروشان صنف غیرمجازی از توزیع‌کنندگان کالا هستند، اما در حال حاضر با توجه به افزایش نسبی کیفیت کالاهایشان و همچنین قیمت مناسب آنها نسبت به اجناس مغازه‌ها و بوتیک‌های شهر این افراد مشتری‌های بسیاری دارند. کافی است به خیابان ولی‌عصر به‌عنوان یک خیابان پررفت‌‌وآمد شهر سری بزنید تا به درک درستی از میزان مشتری دستفروشان برسید.
این افراد هر کالایی را که تصور کنید، می‌فروشند. تنها شرط آن است که جنس فروشی، قابل عرضه در خیابان باشد؛ در آن صورت در بساط یکی از دستفروشان آن را پیدا می‌کنید. گستره قیمت کالاها از دو‌هزار تومان شروع می‌شود و گاهی به 500هزار تومان نیز می‌رسد. کالاهای گران‌قیمتی که زمانی آنها را تنها در ویترین مغازه‌های لوکس می‌دیدید، اکنون به‌راحتی در بساط یک دستفروش به فروش می‌رسند. برخی از دستفروشان از سر اجبار به این کار روی نمی‌آورند و با حساب دقیق میزان سود خود در یک سال یا ماه آن را انتخاب می‌کنند. گرایش مشتری به خرید از این افراد نیز کم نیست؛ کافی است سری به واگن‌های شلوغ و پرتردد مترو بزنید تا در فاصله زمانی بین دو ایستگاه ده‌ها نفر از آنها را ببینید که به‌نوبت در حال تبلیغ و فروش اجناس خود هستند. بر اساس آمار، حدود چهار تا شش‌هزار دستفروش در مترو وجود دارد. در بساط آنها هر کالایی یافت می‌شود که در طیف گسترده‌ای از قیمت قرار می‌گیرند.
راه‌حلی برای شیفتی کار کردن
قرار است فعالیت دستفروشان شبانه و روزانه شود. فعلا این طرح بناست در خیابان ولی‌عصر (عج)، حدفاصل چهارراه امیراکرم تا چهارراه ولی‌عصر، به‌طور مستمر اجرا شود. بر اساس این طرح به‌منظور ساماندهی دستفروشان و بساطگستران، شهرداری منطقه 11 تهران با همکاری شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل این سازمان از بساطگستران نیازمند ثبت‌نام می‌کند تا به‌زودی مکانی در قالب روزبازار یا شب‌بازار به آنها اختصاص دهد. در این صورت علاوه بر آنکه از سد معبر در خیابان ولی‌عصر جلوگیری می‌شود، امکانی نیز برای امرار معاش دستفروشان نیازمند ایجاد می‌شود.
واضح است که حضور گسترده دستفروشان در شهر انضباط شهری را دچار مشکل کرده است. این دستفروشان در اغلب مواقع مکانی جز سطح پیاده‌رو یا خیابان برای عرضه کالاهای خود ندارند. دستفروشی در پیاده‌رو باعث سد معبر شده و عبور عابران را دچار مشکل می‌کند و دستفروشی در خیابان به‌دلیل وجود خودروها بسیار خطرناک است و جان دستفروش، مشتری و حتی راننده خودرو را نیز به خطر می‌اندازد. بنابراین آنها نیازمند کنترل و ساماندهی هستند. آیا می‌توان از فردا به آنها اجازه کار و فعالیت نداد یا آنها را تهدید و اجناس آنها را مصادره کرد؟
بازارهای محلی، ساماندهی دستفروشان
احداث بازارهای سنتی و محلی راه‌حل مشکل است. بازارهای محلی در برخی مناطق کشور جزو جاذبه‌های توریستی آن مناطق به شمار می‌آیند. کافی است سری به بازارهای هفتگی و روزانه در شمال کشور بزنید تا ببینید کاسبان و دستفروشان چگونه با نظم و ترتیبی منطقی کنار یکدیگر به تبلیغ و عرضه کالاهای خود مشغولند. آنها در مکانی ازپیش‌تعیین‌شده، نه‌تنها مزاحم نظم و عبورومرور شهروندان نمی‌شوند، بلکه فضایی دل‌انگیز را در شهر پدید آورده‌اند. این بازارهای روزانه مختص مناطق شمالی کشور نیستند و کم‌وبیش در تمام نقاط کشور وجود دارند. آنها الگوی مناسب برای ساماندهی وضعیت دستفروشان در شهر تهران هستند.
نان آنها را نبرید!
فردی که با هر نیت و توانایی مالی اقدام به دستفروشی می‌کند، در مرحله اول به‌دنبال امرار معاش و گذران زندگی است. دستفروشان حاصل چرخه معیوب اقتصاد هستند، بنابراین نمی‌توان به این افراد به‌چشم یک مجرم نگاه کرد. از سوی دیگر نمی‌توان از شهروندان و شهرداری توقع داشت که حضور آنها را موضوعی عادی در شهر بدانند و از شلوغی، ترافیک و آلودگی صوتی ایجادشده توسط آنها چشمپوشی کنند؛ آنها خواسته یا ناخواسته عاملی برای هرج‌ومرج در محیط‌های شهری شده‌اند. برخوردهای سلبی ماموران شهرداری با این افراد چاره کار نیست.
هنگامی که به صورت یکی از آنها سیلی زده می‌شود، یا بساط کوچک او را به تاراج می‌برند، دل ناظران به درد می‌آید و ناخودآگاه سبب ترویج خشونت در جامعه می‌شود. اختصاص «روزبازار» و «شب‌بازار» به فعالیت آنها اقدامی کم‌خرج و کارآمد برای ساماندهی شغلشان است. این‌گونه راه‌کارها هرچند راه‌حل‌های نهایی برای رفع معضل دستفروشی در کلانشهرها و به‌ویژه شهر تهران نیستند، اما سبب سامان‌بخشیدن به فعالیت این صنف می‌شوند. در مراحل نهایی می‌توان به ایجاد محلی دائمی یا موقت برای گردهم‌آوردن این افراد فکر کرد و زمینه را برای امرارمعاش آنها، رفع نیازهای مردم و حفظ امنیت، آرامش و نظم شهر فراهم کرد.
دستفروشان ساماندهی می‌شوند
یک عضو شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «آرمان» با اشاره به لزوم ساماندهی دستفروشان در شهر تهران می‌گوید: پدیده دستفروشی به‌عنوان یک واقعیت در تهران و شهرهای دیگر وجود دارد و در سال‌های اخیر به‌دلیل افزایش معضل حاشیه‌نشینی افزایش یافته است. شهرداری باید مکان‌ها و زمان‌های مشخصی را پیش‌بینی کرده و مکان را به‌صورت اجاره در اختیار دستفروشان قرار دهد. دیدگاه شهرداری و شهردار جلوگیری از برخوردهای دور از شأن انسانی با دستفروشان است و باید به‌دنبال راهکاری منطبق با تجارب بین‌المللی در این زمینه باشیم. محمد‌علیخانی می‌افزاید: ساماندهی دستفروشان قابل برنامه‌ریزی است و در بسیاری از کشورهای اروپایی دستفروشان را به‌صورت منطقی و اصولی ساماندهی می‌کنند و از برخوردهای سلبی با آنها می‌پرهیزند. دستفروشان در این کشورها اطمینان دارند که افرادی به آنها حمله و از این افراد باج‌گیری نمی‌کنند، آنها می‌دانند که در امنیت کامل هستند.
او تاکید می‌کند: متاسفانه مشکلاتی مانند ایجاد ناامنی برای دستفروشان و ایجاد مزاحمت برای شهروندان و کسبه وجود داشته است که قابل ساماندهی است. علیخانی می‌افزاید: در صورت ساماندهی این افراد در مکان مناسب، بسیاری از شهروندان از حضور آنها استقبال می‌کنند و شهرداری نیز درآمد پایداری برای خود کسب می‌کند. او خاطرنشان می‌کند: بخش بزرگی از این مشکلات به اقتصاد بیمار کشور برمی‌گردد و شهرداری تهران در حال حاضر تاوان این شرایط اقتصادی را پرداخت می‌کند. جمعیت حاشیه‌نشین و محروم از شهرهای مختلف و روستاهای سراسر کشور به شهرهای بزرگی مانند تهران برای یافتن شغل و کسب درآمد مهاجرت می‌کنند. این معضلات به‌نوعی باری بر دوش شهرداری است. علیخانی می‌افزاید: تا زمان وجود مشکلات اقتصادی در کشور شاهد مشکلاتی مانند دستفروشی نیز هستیم. این مشکلات به‌ویژه با سیاست‌های نادرست اقتصادی در دولت‌های نهم و دهم افزایش یافته و افزایش فقر و مهاجرت به مناطق حاشیه‌ای شهرها زیاد شده است.
او تاکید می‌کند: مشکلات این شهر، مشکلاتی شهری معمولی نیست. تهران پایتخت سیاسی و اقتصادی کشور است و این مشکلات به‌نوعی ملی محسوب می‌شوند. علیخانی می‌افزاید: مشکلات کلان اقتصادی در درجه اول بر وضعیت اقتصادی پایتخت اثرگذارند؛ این شهر جمعیت بسیار زیادی دارد و مرکز کشور است. او تاکید می‌کند: معضل موتورسیکلتسواران نیز مشابه دستفروشی است. بخش زیادی از موتورسیکلت‌های در حال حرکت در این شهر در واقع با این وسیله‌نقلیه امرار معاش می‌کنند.
این افراد به‌صورت اقساطی موتور می‌خرند و از آن کسب درآمد می‌کنند. در حال حاضر چند‌میلیون موتور در سطح تهران نیاز به ساماندهی دارد. علیخانی می‌گوید: با وجود مشکلات کلان اقتصادی که عامل به‌وجود‌آورنده این مشکلات هستند شهرداری نیز نمی‌تواند دست نگه دارد و مسئولیت‌هایی در قبال ساماندهی وضع موجود دارد. برای ساماندهی مواردی مانند دستفروشی یا موتورسیکلتسواران نیاز به برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های پیشنهادی داریم.
