موانع تولید و صادرات فرش ایرانی
می‌گویند هنوز هم فرش ایرانی حرف اول را در بازارهای دنیا می‌زند، اما این روزها حال و روز فرش دستباف ایرانی چندان خوش نیست.
هر بار سخن از صادرات غیرنفتی به میان می‌آید فرش دستباف ایرانی جزء اقلام صادراتی است که خیال مسئولان راحت است، حداقل چند صد میلیون دلاری از این طریق برای کشور ارزآوری دارد.
اما نباید فراموش کرد که برای رونق، حفظ بازارهای دنیا و حفظ کیفیت باید حمایت و برنامه‌ریزی کرد و دیگر بازاریابی سنتی چند تاجر که شاید با ارتباط شخصی مشتری‌یابی می‌کنند، پاسخگوی نیاز کشور نباشد.
در این بین با شدت گرفتن تحریم‌‌ها، حجم صادرات فرش ایرانی به شدت کاهش یافته است، تا حدی که بنابر اذعان خسروتاج معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، زمانی بیش از 500 میلیون دلار تا چند سال گذشته صادرات فرش داشته‌ایم، اما اکنون این رقم به 330 میلیون دلار رسیده است.
40 درصد بازار فرش دستباف در اختیار فرش ایرانی
آمارها حاکی از آن است که ایران 40 درصد صادرات فرش جهان را داشته و پس از آن هندوستان 30 درصد از بازارهای جهانی فرش، پاکستان 15 درصد و ترکیه 11 درصد را از آن خود کرده‌اند و درنهایت 3.5 درصد از این میزان به چینی‌ها می‌رسد.
همواره در حوزه تولید فرش دستباف و صادرات آن، دغدغه‌هایی مطرح می‌شود که ورود فرش‌های بی‌کیفیت چینی و هندی با نام ایرانی، تقلب در تولید مواد اولیه که در نهایت پس از شست‌وشو آبروی فرش ایرانی را همراه با رنگ از خود می‌برد، یکی از دغدغه‌هایی است که چند سال اخیر به علت افزایش قیمت مواد اولیه مطرح شده است.
تولید فرش دستباف ایرانی اکنون با فراز و نشیب‌هایی روبروست که شاید حل این مشکلات با اندکی برنامه‌ریزی قابل حل باشد. یکی از این مشکلات، کیفیت رنگ‌های مورد استفاده در تولید فرش دستباف ایرانی و دیگری، گرانی مواد اولیه است.
یکی از پیشکسوتان حوزه تولید فرش دستباف می‌گوید: دولت باید شرایطی را فراهم کند که پشم در فصل مناسب از دامداران خریداری شده و در سیستمی مناسب، رنگرزی و شستشوی استانداردی روی این پشم‌ها صورت گیرد.
وی یکی دیگر از مشکلات حوزه فرش را به روز نبودن طرح‌های نو دانسته و می‌افزاید: ذائقه و سلیقه مشتری، چه داخلی و چه خارجی روز به روز تغییر می‌کند و لازم است، در طراحی‌های فرش ایرانی تجدیدنظر شود.
قیمت تمام‌شده فرش دستباف یکی دیگر از مسائلی است که برخی تولیدکنندگان روی آن حرف‌هایی دارند.
قیمت تمام شده فرش دستباف ایرانی بالاست
سنجلی با 40 سال سابقه تولید فرش دستباف می‌گوید: مسائلی همچون بیمه بافندگان، قیمت بالای اولیه و همخوانی نداشتن دستمزد با قیمت نهایی سبب شده تا امکان رقابت با کشورهایی مانند پاکستان و هند سخت‌تر شود، چرا که دستمزد کارگر در این کشورها بسیار ارزان قیمت بوده تا جایی که برخی ترجیح می‌دهند، طرح‌های خود را در این کشورها سفارش داده و کار را تحویل بگیرند.
خبری از طراحی نوین فرش دستباف ایرانی نیست
اگرچه طی سالیان اخیر با ایجاد رشته فرش در دانشگاه‌ها سعی شده تا متخصصان طراحی فرش در این حوزه تربیت شوند، اما در عمل، از این ظرفیت استفاده نشده و فرش دستباف ایرانی براساس سنت قدیمی با یکسری طرح‌های کلیشه‌ای بافته می‌شود و به گفته یکی از کارشناسان شرکت سهامی فرش نمایشگاه‌ها تنها سه استان آذربایجان شرقی، کاشان و اصفهان تا حدی طرح‌های جدیدی در تولید فرش دستباف ارائه می‌کنند.
وقتی کیفیت فدای قیمت می‌شود
یکی از آسیب‌هایی که این روزها گریبانگیر کیفیت و قیمت فرش دستباف ایرانی شده، قیمت بالای مواد اولیه است. تا حدی که برخی شهرهای کوچک و تولیدکنندگان کم‌توان، رو به مواد بی‌کیفیت آورده تا شاید قیمت خود را پایین بیاورند، در حالی که این کار چیزی جز ضربه به نام فرش دستباف ایرانی در پی ندارد.
در کنار این مسئله، زمانی فرش دستباف جزئی از سبد خانوار ایرانی محسوب می‌شد، اما به مرور این هنر صنعت جای خود را به فرش‌های ماشینی در خانه‌ها داد، در حالی که از لحاظ سلامت فرش به دلیل وجود الیاف پلاستیکی در فرش ماشینی، این فرش‌ها عمر کوتاهی داشته و فقط زیبایی ظاهر را یدک می‌کشند، در حالی که فرش دستباف حداقل تا 60 سال کارکرد مفید دارد.
از طرف دیگر دولت طی دو سه سال اخیر برای آنکه بتواند بخشی از بدهی های خود را بپردازد مجبور به واگذاری شرکت سهامی فرش به بانک تجارت شد.
نکته ای که برخی از کارشناسان پیش کسوت حوزه فرش آن را ضربه ای برای صنعت فرش می‌دانند و می‌گویند: این کار دولت بدون نظارت بر افزایش کیفیت طراحی و تولید فرش، صنعت فرش را به مرور به ورطه نابودی می‌کشاند.
محمدرضا عابد مدیرعامل شرکت سهامی فرش ایران می‌گوید: 8 هزار نفر در سراسر کشور و در 23 استان برای شرکت سهامی فرش قالیبافی می‌کنند و کارها را بیشتر به سفارش مشتری آغاز می‌کنیم. چون تولید فرش زمان بر است.
او می‌گوید: به کشورهایی چون ژاپن، کشورهای لاتین از جمله برزیل، اروپا،اردن و عمان هم صادرات داریم.
نکته جالب اینجاست که مسئول شرکت سهامی فرش هم از کمبود تسهیلات در حوزه فرش گلایه دارد و تصریح می کند: با توجه به اینکه تولید فرش زمان بر است دولت باید حالی به فکر ارائه تسهیلات در این بخش بکند.
