آیا استانی شدن انتخابات مجلس به تایید شورای نگهبان می‌رسد؟/ زمینه‌های تایید و رد طرح استانی شدن انتخابات در شورای نگهبان

علی اسلامی‌پناه نماینده مردم جیرفت و عنبرآباد در مجلس هشتم، تحصیل‌کرده  در مقطع دکترای حقوق خصوصی و هم اکنون استاد حقوق دانشگاه تهران است.

اسلامی‌پناه همچنین در حال حاضر مدیرکل تنقیح قوانین مجلس شورای اسلامی است. با او در خصوص استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی به گفت‌وگو نشستیم که در پی می‌آید:

فکر می‌کنم این طرح نقطه آغازی برای یک تحول در کشور باشد.  ارزیابی من از تصویب اینگونه قوانین مثبت است. چرا که این قانون یک گام ما را جلوتر خواهد برد. 

بر اساس قانون فعلی نماینده از حوزه یک شهرستان با آرای معینی انتخاب می‌شود که این موضوع چند اشکال دارد. اولین اشکال این است که انتخاب یک فرد از حوزه یک شهرستان توازن رای را در مجلس بهم می‌زند. یعنی یک نماینده ممکن بود با 50هزار رای از یک شهرستان نماینده شده در حالی که نماینده‌ای دیگر از یک حوزه دیگر با بیش از یک میلیون رای به مجلس رفته است. در شرایط فعلی و با قانون فعلی یک میلیون رای با بیست هزار رای اصلا با یکدیگر توازن ندارند.

 استانی شدن انتخابات می‌تواند این عدم توازن که به نوعی بی عدالتی اجتماعی هم محسوب می‌شود را کم‌رنگ کند و این ایراد را مرتفع کند. چون بهر حال کسانی که در سطح استان رای می‌آورند، دارای نوعی توازن رای با استان‌های دیگر هستند اگرچه استان‌های بزرگ و کوچکی داریم. انتخابات استانی این ایراد را از بین می‌برد.

دومین اشکال در شرایط فعلی این است که نماینده بایستی به مسائل اجرایی ورود کند. ورود نماینده به کارهای اجرایی هم مداخله در کار دولت محسوب می‌شود. زیرا توقع و انتظار مردم این است که اگر یک راه روستایی هم قرار است کشیده شود، آن را نماینده پیگیری کند.  برخی از نمایندگان هم به تناسب می‌خواهند مسائل شخصی موکلین خود را در دستگاه‌های اجرایی پیگیری کنند که به نوعی دخالت در اجرا به شمار می‌رود. مجلس شورای اسلامی یک مجلس ملی است. در کشورهای دیگر یک مجلس‌های محلی وجود دارد که شبیه شوراهای اسلامی هستند و کار مجلس ملی را آسان‌تر می‌کنند ولی در کشور ما کار مجلس ملی و محلی را یک مجلس انجام می‌دهد. و عملا کار مجلس شورای اسلامی را دشوار می‌کند. یعنی نماینده باید هم به مشکلات مردم، هم مشکلات حوزه انتخابیه و هم مشکلات پروژه‌های سراسر کشور بپردازد و هم بر عملکرد دولت و حسن اجرای قوانین نظارت کند. این دو اشکال با استانی شدن انتخابات تقریبا کمتر خواهد شد. این مشکلات با استانی شدن انتخابات تقریبا کمتر خواهد شد. 

من فکر می‌کنم این طرح با قانون اساسی مغایرتی ندارد. چون که قانون اساسی تعیین قلمرو حوزه انتخابیه را بر عهده مجلس گذاشته است. چون تعیین  قلمرو حوزه انتخابیه به قانون عادی محول شده بنابراین در این طرح شورای نگهبان از این منظر ایراد قانونی نخواهد گرفت. چرا که مجلس حوزه انتخابیه را از شهرستان به استان تبدیل کرده است.

البته ممکن است در خصوص وضعیت اجرای این قانون اشکالاتی وجود داشته باشد که آیا این قانون برای این دوره قابلیت اجرایی شدن دارد یا خیر.

 که البته این موضوع به مشروعیت قانون خدشه‌ای وارد نمی‌کنند. می‌توانند این قانون را برای امسال لازم الاجرا کنند، می‌توانند نکنند که آن مطلب دیگری است.

البته درباره تایید یا عدم تایید قانون در شورای نگهبان ملاحظاتی مد نظر است. با توجه به ادله‌ای که شورای نگهبان مصوبه مجلس ششم را رد کرده  می‌توان استباط کرد که شورای نگهبان ممکن است نسبت به بار مالی این طرح ایراد وارد کند. اهم ادله‌ای که شورای محترم نگهبان در سال 82 در رد مصوبه مجلس ششم داشت این بود که این مصوبه بار مالی دارد.

 در لوایحی که دولت می‌دهد این پیش بینی وجود دارد که بار مالی آن قانون، از کجا تامین می‌شود. اما در طرح‌ها باید بار مالی آن را نمایندگان تهیه کننده طرح مشخص کنند که در این طرح این پیش بینی صورت نگرفته است. چون الان در وسط سال مالی است و قانون بودجه بسته شده و برای امسال بار مالی این طرح در بودجه پیش بینی نشده، ممکن است شورای نگهبان نسبت به این طرح ایراد بگیرد. 

البته در قانون بودجه امسال بار مالی انتخابات پیش بینی شده اما نه به صورت استانی، بهرحال استانی شدن انتخابات بار مالی آن را افزایش خواهد داد و این مازاد هزینه چون در قانون پیش بینی نشده است، ممکن است یکی از ایرادات شورای نگهبان باشد. 

 قانون وقتی تصویب می‌شود باید قطعی باشد. باید در همین قانون بار مالی آن مشخص باشد. قانون بودجه هم گفته نمی‌توان قانون بودجه را در قوانین دیگر اصلاح کرد. بودجه را هم باید در قانون خودش اصلاح کرد.

ایراد دیگری که آن زمان گرفته شده و ممکن است دوباره هم به آن اشاره شود تحمیل هزینه‌های گزاف بر نامزدها و کشور است. یک نگرانی هم راجع به کاهش مشارکت در انتخابات استانی وجود داشت. البته من معتقدم که این قانون مشارکت را پایین نخواهد آورد و ما ناگزیریم که انتخابات را از این وضعیت خارج کنیم. اگر مجلس را در حد ملی ببینیم.

بله. الان انتخابات خبرگان هم به صورت استانی است ولی مشارکت در آن پایین نیست. بنابراین بعید است این یکی از ادله باشد. ممکن است همان پیش‌بینی بار مالی یکی از ایرادات شورای نگهبان باشد. 

ملاحظه دیگر هم سیاست‌های کلان انتخاباتی مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام است. شاید آن هم از مواردی باشد که شورای نگهبان به آن نیم نگاهی داشته باشد و این مصوبه را مغایر سیاست‌های کلی انتخابات ارزیابی کند.

ولی مجمع تشخیص آن را تصویب کرده است.

البته ممکن است در خصوص سیاست‌های کلی ملاحظاتی وجود داشت باشد. که البته به قول شما هنوز سیر آن طی نشده است. 

اگر این قانون تایید شود اتفاق مبارکی است. این مساله هم نه تنها جزو نقاط ضعف قانون، بلکه جزو نقاط قوت آن به شمار می‌رود. زمان مجاز برای تبلیغات معمولا دو هفته است و پیش از آن معمولا اعلام می‌شود که تبلغیات زودهنگام ممنوع است. لذا یک کاندیدا عملا در مدت دو هفته در یک استانی که 20 شهرستان دارد و هر شهرستانی حدود300 داردنمی‌تواند خودش را معرفی کند. به ناچار احزاب باید ورود کنند و این افراد را به مردم معرفی کنند. مردم به نسبت اعتمادی که به احزاب و جریانات سیاسی خواهند داشت به این افراد رای خواهند داد. این چیز خوبی است. اگر احزاب بتوانند افراد را معرفی کنند، مردم هم آگاه می‌شود. مردم تابع حزب نمی‌شوند و حزب مردم را ملزم نمی‌کند که شما باید لزوما به این گزینه رای بدهید. حزب یک آگاهی بخشی می‌کند. می‌گوید این فرد این سوابق را دارد.

ببینید در کشورهایی که احزاب به این حد مسوولیت می‌پذیرند انتخابات حزبی است. اما چون انتخابات در کشور ما انتخابات حزبی نیست همانگونه که شما با شناخت فردی خود می‌توانید رای بدهید، این شناخت می‌تواند از ائتلاف‌های سیاسی نشات بگیرد. در قانون جدید قانون‌گذار به قدرت احزاب اشاره نکرده است. ولی از طرفی احزاب مجاز می‌توانند آگاهی بخشی کنند و باید آن را به فال نیک گرفت.

خواه ناخواه در این کشور یک سری احزاب هستند که مجاز به فعالیت‌اند. از طرفی حق تعیین سرنوشت برای مردم است و همه ما چه احزاب چه افراد می‌خواهیم در جهت تحول ،ترقی و توسعه کشور گام برداریم. به نظر من احزاب باید ورود کنند و این ورود موفقیت آمیز خواهد بود و مردم هم به آنها اعتماد خواهند کرد. شاید تاکنون احزاب نمی‌توانستند خودشان را نشان دهند، ولی اگر احزاب بتوانند خودشان را به صورت ائتلاف عرضه کنند گام بلندی برداشته‌اند. نظر من این است که اگر احزاب به صورت جداگانه وارد میدان شوند و کسی را معرفی کنند موفق نخواهند شد. احزابی که با یکدیگر خطوط مشترک دارند و تفاهم دارند آن احزاب باید یک ائتلافی داشته باشند و آن ائتلاف باشد که در سراسر کشور این سیاست‌گذاری را انجام بدهد. 

بله. چون احزاب در کشور ما احزاب به طور جداگانه نه دارای قدرت و نفوذ هستند و نه قدرت پاسخگویی دارند. همه مردم نیز شناخت لازم از احزاب را ندارند و فقط عده‌ای شناخت دارند. از طرفی چون یک حزب این قدرت را ندارد که بتواند در سراسر کشور 150 نفر را سازماندهی کند و آن‌ها را به مجلس بفرستد، لذا بهتر آن است که ائتلاف احزاب همفکر این کار را بکند.

من فکر می‌کنم اصلاح‌طلبان وضعیت خوبی دارند و از آن‌ها استقبال می‌شود. هم حضرت امام(ره) و هم مقام معظم رهبری به جناح‌ها و گروه‌های مختلف و سلیقه‌های مختلف اشاره کرده‌اند و این‌ها جزء جدایی ناپذیر نظام مقدس جمهوری اسلامی به شمار می‌روند .

به نظر من استقبال جامعه از اصلاح‌طلبان در این دوره گسترده خواهد بود و همین باعث می‌شود که اصلاح‌طلبان با انگیزه و آمادگی بیشتری وارد عرصه شوند و من برای مجلس آینده چشم انداز خوبی را پیش بینی می‌کنم.