زایمان و روش انجام آن یکی از جدیترین دغدغههای زنان باردار در ایران است، در حالی که رویکرد وزارت بهداشت به سمت انجام زایمانهای طبیعی است، مادران باردار به روش سزارین گرایش بیشتری دارند. در این میان مداخلات وزارت بهداشت برای تحمیل روش زایمان را نقض حقوق خود میدانند و مدعی اند در هنگام زایمان طبیعی در معرض خطر بیشتری هستند. این رویکرد البته از سوی مدیران حوزه بهداشت و سلامت تایید نمیشود.
با این حال خبرهایی مبنی بر فوت مادران باردار در هنگام زایمان طبیعی در کرمان حساسیتهایی را در این خصوص بر انگیخته است. مر گ یک مادر باردار در بیمارستان ارجمند و دیگری در بیمارستان پیامبر اعظم در هنگام زایمان آخرین نمونههایی بودند که رسانهای شدند.
در این چارچوب با زهرا شهریاری، کارشناس مسئول اداره مامایی دانشگاه علوم پزشکی کرمان مصاحبه کردم که میخوانید.
گفتارنو/مرضیه قاضی زاده:
تعداد زایمانهای سال گذشته به چه میزان بوده و چند درصد از آنها از طریق سزارین صورت گرفته است؟
درست است که نسبت به سال گذشته درصد سزارین ما در یکسری از مراکز کاهش داشته است، اما باید گفت که در مجموع موالید ما هم کمتر بوده است؛ به طوریکه موالید ما از ۲۷ هزار نفر در سال گذشته به ۲۵ هزار نفر رسیده است.
برخی معتقدند روش زایمان طبیعی و رسیدگیهای حین زایمان و پس از زایمان طبیعی چندان مناسب نیست و زنان بارداربه خاطر گران بودن هزینههای جراحی سزارین خودخواسته، از روی ناچاری به پروسه زایمان طبیعی تن میدهند!
مسئلهای که وجود دارد این است که مادران ما از درد میترسند، از اینکه بخواهند درد بکشند و فرایند زایمان طبیعی را طی کنند میترسند و نمیدانند که آناتومی زن به نوعی خلق شده که امکان انجام چنین پروسهای را دارد.
من صد درصد زایمان طبیعی و یا صد درصد سزارین را نقض و یا قبول نمیکنم، چرا که این دو روش، جزء روشهای تولد هستند و در تمام دنیا این اتفاق میافتد.
یکی از مشکلاتی که ما در حال حاضر داریم این است که مادران ما در کلاسهای آمادگی برای زایمان شرکت نمیکنند و اگر تعدادی هم در این جلسات شرکت کنند صرفاً به دلیل شناخت این پروسه است و اعتمادی به ان وجود ندارد، حتی ورزشها و تنفسهای آموزش داده شده در این کلاسها را تمرین نمیکنند.
متاسفانه در حال حاضر ورزش در بین جوانان ما بسیار کاهش یافته و حتی زنان ورزشکار هم به محض بارداری از انجام هر گونه ورزش خودداری میکنند و حرکت چندانی ندارند.
برخی از مادران و زنان باردار با اشاره به پروسه زایمان طبیعی خود در بیمارستانهای دولتی از برخورد پرسنل و کادر بیمارستانی گلایه دارند و مدعی اند که مراقبتهای لازم از آنها صورت نگرفته و به نوعی در طی پروسه زایمان به حال خود رها شده اند. نظر شما در این خصوص چیست؟
ببینید در مراکز خصوصی، چون مراجعه کننده هایشان کمتر است تعداد ماماها و متخصصان زنان به نسبت بیشتر است و بهتر مراقبت میشوند، اما در مراکز دولتی ما تعداد زایمان زیاد است؛ فرضاً در بیمارستان افضلی پور در سال گذشته بالغ بر ۵ هزار و ۴۰۰ زایمان طبیعی و سزارین صورت گرفته است.
ببینید ما در نیروی استخدامی محدودیت داریم و حتی درحال حاضر با کمبود نیروی ماما مواجه ایم، البته این موضوع باید انجام شود و این حق مادرهاست که بخواهند مراقبت نفر به نفر داشته باشند و مامایی که بالای سرشان است نفر به نفر باشد.
خوب در حال حاضر این موضوع خیلی بهتر شده است و ما در شهرکرمان، شهربابک، بردسیر، بافت و حتی در سیرجان و کلا در کل کشور اتاقهای تک نفره زایمان «ال دی آر» داریم که در این اتاقها به لحاظ شرایط زایمان، مادر در یک محیط آرام زایمان میکند.
در خصوص کمبود نیروی مامایی نیز سعی شده است حتی اگر استخدامی هم نداریم از طریق نیروی طرحی آن را جایگزین کنیم تا بتوانیم سیر یک نفر به یک نفر داشته باشیم و مراقبت مادر و ماما را شاهد باشیم.
یک مسئلهای هم که وجود دارد این است که مادرها چندان پیگیر این موضوعات نیستند و الا ما در حال حاضر مراقبت مامای همراه داریم و مادرها میتوانند از طریق مراکز مشاوره و یا همین کلاسهای آمادگی برای زایمان هماهنگ کنند تا یک ماما در کل فرایند زایمان همراه آنها باشد.
مامای همراه برای بیمارستان خصوصی است یا بیمارستانهای دولتی هم چنین امکاناتی دارند؟
بله در بیمارستانهای دولتی هم میتوان از این موضوع استفاده کرد.
فرایند این طور است که مامای همراه با ان بیمارستان قرار داد میبندد وخود مادر به طور مستقیم ارتباط مالی با ماما ندارد.
یعنی شما میفرمایید که در بیمارستان دولتی این امکان فراهم است و بیمارستان میپذیرد که یک هزینه اضافی تقبل کند تا در طی فرآیند زایمان از گزینه مامای همراه استفاده کند؟
بله این موضوع هست، ولی خود مادرها چندان پیگیر این مسئله نیستند.
منظور شما این است که بیمه تامین اجتماعی و بیمارستان دولتی این مسئله را پذیرفته است و تنها چالش خود مادرها هستند؟
ببینید باید ماماهای ما هم بخواهند که این طور باشد، در حال حاضر ما حتی در بیمارستانهای دولتی شهرستانها هم این موضوع را داریم ومامایی که مرکز مشاوره دارد با بیمارستان قرارداد بسته است و مادرهایی که در کلاسهای امادگی برای زایمانش شرکت میکنند میتوانند از این گزینه استفاده کنند.
ما حتی آیتم همراه بیمار را هم داریم، یعنی هر کسی اعم ازخواهر، مادر و یا همسر فرد میتواند در اتاق زایمان همراه مادر باشد تا او را از نظر روحی حمایت کند. به هر حال این ایتم وجود دارد و حتی در اتاق زایمان هم این موضوع ثبت میشود که آیا مادر همراه داشته است یا نه؟
با توجه به تمامی انتقادهایی که مادران نسبت به فرایند زایمان طبیعی دارند، شما وضعیت زایمان طبیعی در استان کرمان و خصوصا شهر کرمان به چه صورت میبینید؟
وضعیت زایمان طبیعی نسبت به قبل خیلی بهتر شده است، چرا که ما درحال حاضر تمام بیمارستان هایمان در شهر کرمان اتاق زایمان تک نفره را دارند؛ یعنی مادر میتواند در هر بیمارستانی اعم از بیمارستا نهای خصوصی و یا نهادها اعم از سیدالشهدا وضع حمل کند.
به هر حال شرایط خیلی بهتر شده است و حتی دورههای آموزشی هم برای ماماها بیشتر گذاشته میشود؛ یعنی در حال حاضر ما سالانه دو بار برای ماماهایمان کلاسهای مربی زایمان فیزیولوژیک را میگذاریم، اما باید توجه داشت که به هر حال مسائل آموزشی زمان بر است.
ما حتی در حال حاضر در کوریکولوم اموزشی دانشکده پرستاری مامایی رازی این مهارت اموزی زایمان فیزیولوژیک را جزء درسهای دانشگاهی آورده ایم و این دانشجویان باید قبل از اینکه وارد زایشگاه شوند و کار آموزی زایشگاه را شروع کنند این را به صورت عملی داشته باشند.
برخی میگویند در خارج از کشور برای این زایمان طبیعی را ترویج میدهند، چون روشهای کاهش درد، چون لاماز، برادلی هیپنوتیزم را برای زایمان طبیعی ارائه داده اند؛ اما در ایران و به ویژه در کرمان بدون این که راهکاری برای کاهش درد و استرس وجود داشته باشد صرفاً بر زایمان طبیعی اصرار میکنند و زنان باردار را از این حق که خود انتخاب کند که چه نوع زایمانی داشته باشد محروم میکنند. نظر شما در این خصوص چیست؟
ببینید این جا اجبار نمیکنند که حتما طبیعی زایمان کن، در کشورهای خارجی اگر یک مادر بخواهد سزارین داشته باشد این را به عنوان یک عیب برای خودش میبیند در این کشورها فرهنگ به آن سمت رفته است که زایمان طبیعی بهترین روش زایمان است.
ببینید من اصلاً سزارین را نقض نمیکنم واین شیوه در سایر کشورها هم انجام میشود، اما در حال حاضر درهمین کشور انگلستان ۹۸ درصد از زایمانها به شیوههای طبیعی است و ۲ درصد سزارین است.
بله درست است که آن کشورها روشهای زایمانشان بسیار پیشرفتهتر است، همان طور که تمام چیزهای دیگر پزشکی شان پیشرفتهتر است؛ اما یک مشکلی که ما در ایران داریم این است که همه فکر میکنند بهترین روش زایمان سزارین است، ولی در ان کشورها این باور وجود دارد که بهترین شیوه زایمان طبیعی است و بالطبع سیستم، آموزش، بهداشت و درمانشان به دنبال این است که این ذهنیت مردم را به بهترین وجه اجرایی کند.
در کشور ما همه به دنبال سزارین اند و فکر میکنند که زایمان طبیعی اجبار است، نه هیچ اجباری وجود ندارد، همان جور که ما عواملی را داریم که مادر اجباراً باید سزارین شود وما نمیگوییم که چرا؟
در حال حاضر ما روش زایمان بی دردی را در بیمارستان افضلی پورو بیمارستان مهرگان داریم و اگر مادربخواهد زایمان طبیعی داشته باشد میتواند با روش زایمان بی دردی این پروسه را داشته باشد، اما خود مادرها به دنبال آن نمیروند و از فرایند زایمان طبیعی فراری هستند.
در مورد زایمان درآب هم باید گفت که در حال حاضر همین روش در بیمارستان پیامبر اعظم انجام میشود، این روشها وجود دارد، ولی مادرها چندان دنبال این موارد نیستند؛ متاسفانه مسالهای که وجود دارد این است که ما همیشه برای انجام سزارین عجله میکنیم و مادرها نمیخواهند که حتی کوچکترین دردی را هم داشته باشند.
ببینید خونریزی در زایمان سزارین دو برابر زایمان طبیعی است، چسبندگیها هم در این زایمان بیشتر است، حتی احتمال عفونت هم در سزارین بیشتر از زایمان طبیعی است و مادر تا یک هفته بعد از سزارین درد دارد و نمیتواند راه برود. در مورد نوزادان سزارینی نیز احتمال دیابت زیاد است و احتمال ابتلا به آسم نیز تا ۵۰ درصد بیشتر از کودکانی است که با شیوه طبیعی به دنیا آمده اند.
بزرگترین مشکل ما این است که سزارینهای ما قبل از ان تاریخی که قرار است تولد صورت بگیرد انجام میشود؛ یعنی مادر دوست دارد که فرضاً در تاریخ ۸/۸ /۹۸ و یا تاریخهای این چنینی زایمان داشته باشد؛ در صورتی که متخصصان زنان زایمان و حتی طب نوزادان هم روی این موضوع مصر هستند که اگر بچهها شرایط ماندن در رحم را دارند، زیر ۳۹ هفته به دنیا نیایند؛ چرا که در آن زمان و با شروع دردها هورمونها و مواد شیمیایی در بدن مادر ترشح میشود که برای رشد تکامل جسم و روح نوزاد واقعا نیاز است.
این درحالی است که در گذشته مادرها در ۳۶ هفتگی و یا ۳۷ هفتگی و یا در هر زمانی که پزشک وقت اتاق عمل داشت عمل میکردند و توجهی به این آیتم نداشتند.
شما در طی صحبتهای خود به گزینه های، چون زایمان بی دردی، زایمان در آب و مامای همراه اشاره کردید، این درحالی است که مادران از این اطلاعات بی بهره اند، علت این امر چیست و چرا پزشکان این اطلاعات و گزینههای پیش رو را در اختیار زنان باردار قرار نمیدهند؟
پزشکهای ما همه از این آیتمها و موضوعات اطلاع دارند، من نمیتوانم در این زمینه صحبتی داشته باشم و شما این موضوع را باید از پزشکان بپرسید.
من نمیتوانم در این خصوص چیزی بگویم، شما باید این سوال را از متخصصان زنان بپرسید که چرا این وقت را برای مراجعان خود نمیگذارند، حتی در سال گذشته این مجوز به متخصصان زنان داده شد که اگر بخواهند میتوانند کلاسهای آمادگی برای زایمان را در مطب هایشان راه اندازی کنند تا مراجعه کنندگانشان از این کلاسها استفاده کنند، اما این که چرا این کار صورت نمیگیرد باید از خود متخصصان پرسیده شود.
به هر حال پزشک باید همه اطلاعات را در اختیار مادر قرار دهد و مادر ۸ جلسه کلاسهای امادگی برای زایمانش را بگذراند و نسبت به فرایند زایمان شناخت کافی پیدا کند و بعد ازاتمام این جلسات شیوه زایمانش را انتخاب کند.