مسیر روابط ایران با کشورهای غربی از جمله آمریکا وارد فصل تازه ای شده؛ با شکست فشار حداکثری و خروج ایالات متحده از منطقه، ایران عجله ای برای از سرگیری مذاکرات برجامی ندارد و اگرچه شرکت در گفتگوها را پذیرفته است اما ساز و کار، شروع و ادامه این گفتگوها هنوز مشخص نیست.
با استقرار دولت جدید هنوز وضعیت از سرگیری مذاکرات برجامی مشخص نیست. ایران می‌گوید که به بنیان مذاکرات وین پایبند است، اما اکنون در حال مرور دقیق و با سرعت گفتگو‌های انجام‌گرفته است و اقتصاد ایران به برجام گره نخواهد زد. از سویی کشورهای غربی نیز خواستار برگزاری هر چه سریعتر این گفتگوها هستند و می‌گویند زمان ابدی برای مذاکرات وجود ندارد.
علی واعظ تحلیلگر ارشد گروه بین‌المللی بحران در امور ایران و، ولی نصر استاد مطالعات خاورمیانه و امور بین الملل دانشگاه جان هاپکینز در مقاله‌ای مشترک بران فارن افرز با عنوان" چگونه می‌توان توافق هسته‌ای ایران را نجات داد" با تاکید بر اینکه ایران و آمریکا خطوط قرمز خود را بازبینی کنند یا ریسک جنگ را بپذیرند پیشنهاد کردند که تهران از رویکرد سمبولیک عدم مذاکره مستقیم با آمریکا دست بردارد و در آن سو اگر زمان گریز یک ساله اتمی امکان پذیر نیست، آمریکا به ۹ یا ۱۰ ماه رضایت دهد. در این مقاله هشدار داده شده که درصورت عدم وجود راهی برای برقراری مجدد توافق هسته ای، دولت بایدن با فشار سیاسی زیادی روبرو خواهد شد تا سیاست ترامپ را در اعمال فشار حداکثری علیه تهران که دولت بایدن با آن مخالفت کرده و آن را به عنوان یک شکست فاحش توصیف می‌کند، افزایش دهد. علاوه بر این، واشنگتن مجبور خواهد شد حتی تصمیمات سخت تری اتخاذ کند و همچنین ممکن است با عبور ایران از خطوط قرمز بیشتر در برجام، اروپایی‌ها تحریم‌های سازمان ملل را که توافق هسته‌ای آن را لغو کرده بود، بازگردانند و تحریم‌های چندجانبه‌ی خود را اعمال کنند.
معادلات پیچیده در خصوص گفتگو‌های هسته‌ای تنها معطوف به ایران و کشورهای غربی نیست. روسیه و به ویژه چین به عنوان دو ابرقدرت و مخالف سیاست‌های آمریکا و نزدیکی به ایران نقش مهمی در روند این گفتگوها ایفا کرده اند. در همین راستا "جان آلترمن"، دارای کرسی "زبیگنیف برژینسکی" در «امنیت جهانی و ژئواستراتژی» و مدیر برنامه‌های خاورمیانه در «مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی» در واشنگتن، طی مقاله‌ای با عنوان "سردرد چین برای توافق ایران" نوشت: رابرت مالی نماینده آمریکا در امور ایران، قبل از برگزاری نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی سفری فشرده به پایتخت‌های کلیدی داشت. او با طرف‌های اروپایی برجام در پاریس دیدار کرد و سپس عازم مسکو شد تا با مقامات روسیه مذاکره کند. کشور چین یکی از طرف‌های برجامی بود که رابرت مالی ملاقاتی با مقامات آن نداشت. نه او به پکن سفر کرد و نه نماینده‌ای از پکن به دیدار او آمد. با این حال این یک نشانه دیگر از افزایش تنش‌ها میان پکن و واشنگتن است که به طور جدی تلاش‌های آمریکا را در قبال برنامه‌های هسته‌ای ایران تحت فشار قرار می‌دهد.
از دیرباز مرسوم بوده که چین علاقه‌ای به ایفای نقش مهم در مذاکرات هسته‌ای ایران ندارد. چین به روس‌ها اجازه مذاکرات سخت و تهدیدآمیز را داده است و هنگامی که زمان رأی گیری فرا می‌رسد، چین موافق هر آن چیزی است که روسیه از آن حمایت می‌کند.
دلایل متعددی وجود دارد که فکر می‌کنیم این وضعیت در حال تغییر است. اولین مورد دیپلماسی بین چین و آمریکا است. وقتی که مشاور امنیت ملی کاخ سفید یعنی جیک سالیوان و آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایالات متحده در شهر آنکوریج آلاسکا و در ماه مارس با دیپلمات‌های چینی ملاقات کردند، لحن‌ها تند و تیز و تهمت آمیز بود و سفر بی نتیجه‌ای را رقم زد. در ماه جولای وندی شرمن معاون وزارت خارجه آمریکا در سفر به چین با مشکل مواجه شد و دیدارش با همتایان سازنده نبود و جان کری نماینده آمریکا در امور اقلیمی، در ماه سپتامبر فقط به چین سفر کرد تا مورد استقبال یک مقام سطح پایین قرار گیرد و جلسات اصلی خود را در زوم (کنفرانس مجازی) داشته باشد - فقط چند هفته پس از آنکه این مقامات ارشد شخصاً با رهبران طالبان دیدار کردند.
مورد دوم نقض آشکار تحریم‌های آمریکا علیه ایران توسط چین است. مساله‌ای که از زمان دولت ترامپ آغاز شد و در دوران ریاست جمهوری بایدن نیز افزایش یافت. چین در حال واردات نفت ایران به طور آشکار و بر خلاف قانون آمریکا است. تیم بایدن عدم اجرای تحریم‌ها را یک حرکت آرام حسن نیت برای ایران و چین دانست. ایران به شدت به پول نقد نیاز داشت و رنج ایرانیان کاهش یافت. در همین حال، چین از نفت با تخفیف بهره‌مند شد. تا زمانی که مذاکرات هسته‌ای ادامه داشت، چند بشکه نفت در اینجا و آنجا می‌توانست به عنوان روان کننده مذاکرات عمل کند. با این حال، واردات چین از یک قطره به سیل در بهار تبدیل شد و در ماه مه بالغ بر حدود یک میلیون بشکه در روز رسید. در شرایطی که آینده مذاکرات هسته‌ای در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، مشخص نیست که ایران چه پاسخی به حسن نیت آمریکا می‌دهد و به همین ترتیب مشخص نیست که آیا چین مایل به توقف واردات با در نظر گرفتن درخواست‌های آمریکا است یا خیر.
سومین عامل، غیبت قابل توجه چین در تلاش‌های جمعی ۱ + ۵ برای بازگرداندن ایران به توافق هسته‌ای است. روسیه با دولت بایدن اختلافات زیادی دارد و روابط پیچیده‌ای با ایران دارد که شامل دخالت مستقیم در برنامه هسته‌ای صلح آمیز ایران می‌شود. با این حال، مقامات روسیه به وضوح نگران گسترش سلاح‌های هسته‌ای ایران هستند و با صراحت در مورد نیاز به خویشتن داری ایران صحبت کرده اند. میخائیل اولیانوف، دیپلمات روس، نقش اصلی را در مذاکرات هسته‌ای وین با ایران ایفا کرده و پیام‌هایی را بین ایران و آمریکا از زمان خروج یکجانبه دولت ترامپ و خودداری مقامات ایران از مذاکره مستقیم با آمریکا به این سو و آن سو ارسال می‌کند. غیبت ایالات متحده اهمیت دیپلماسی روسیه را بیشتر می‌کند. در حالی که روسیه با هیچ یک از طرفین همسو نیست. یک مقام ارشد ایالات متحده مذاکره کننده هفته گذشته در جلسه غیرعلنی گفت که "تمایل روسیه به ایفای نقش مثبت را مشاهده کرده است. در واقع مسکو با رویکرد مشارکتی خود به دنبال همکاری با ایالات متحده آمریکا به منظور توافق دوباره است. "
چین نیز نگرانی جدی در مورد توسعه برنامه هسته‌ای ایران دارد، اما خوشحال است که می‌تواند سوار بر تلاش‌های جهانی برای محدود کردن ایران باشد. چین همه احساسات خود را در مورد تمایل به حل و فصل اختلافات با مذاکره مطرح می‌کند، اما همزمان توافقنامه‌های خود را با ایران دنبال می‌کند و علاوه بر مزایای اقتصادی، از انزوای ایران در جهان نیز استفاده می‌کند. یک سوم تجارت ایران به چین اختصاص دارد این در حالیست که ایران کمتر از یک درصد در تجارت چین سهم دارد. اقتصاد چین ۳۰ برابر اقتصاد ایران است و جمعیت آن چیزی حدود ۱۸ برابر. اگرچه توسعه برنامه هسته‌ای ایران برای چین امری نامطلوب به شمار می‌رود {اما} از جانب تهران احساس خطر و تهدید نمی‌کند. در عوض چین ایران را به عنوان یک ابزار مفید در سیاست خارجی خود تلقی می‌کند، پکن تنظیم فاصله و نزدیکی به ایران را تا حدی به عنوان راهی برای نزدیک شدن یا دورتر شدن از ایالات متحده و متحدانش می‌داند.
برای ایالات متحده، این خبر سختی است. دیدگاه حاکمیتی ایران در مورد مذاکرات هسته‌ای مبهم است. اما نشانه‌های فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد دولت رئیسی - و نهاد روحانی پشت آن - بیش از هر زمان دیگری نسبت به ایالات متحده بی اعتماد است و مصمم است از بازگشت به برجام جلوگیری کند. تمرکز زیاد چین بر اثبات تضعیف قدرت و تأثیر ایالات متحده وسیله‌ای برای مقاومت ایران شده است، خدمت به اهداف دوگانه و نگاه ویژه به ایران - منافع اقتصادی را برای چین - و زیر پا گذاشتن موقعیت جهانی ایالات متحده را برایش در برخواهد داشت.
در پایان این مقاله آمده است: به نظر می‌رسد دولت بایدن متوجه شده است که تغییر جهت به سوی اقیانوس آرام پیامد‌های جهانی خواهد داشت، همانطور که تنش‌های کنونی با فرانسه نشان می‌دهد. اما تاکنون، به نظر نمی‌رسد استراتژی چندانی برای پیگیری منافع دیپلماتیک مشترک با چین و تقسیم‌بندی تنش‌های دوجانبه داشته باشد. ایران نمونه جالبی است که نشان می‌دهد ایالات متحده چگونه چنین وظیفه‌ای را به همراه روسیه انجام داده است. اگر ایالات متحده بتواند یک ترفند مشابه را با چین در مورد مسائل ایران مدیریت کند، می‌تواند به مسائل دیگر مانند موضوعات آب و هوا نیز سرایت کند. در غیر این صورت، بازگشت ایالات متحده به برجام برای کاخ سفید بسیار دشوار است، چه برسد به توافق "طولانی‌تر و قوی‌تر" که دولت به عنوان هدف خود تعیین کرده است.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم نگاه به شرق و روابط با همسایگان مورد توجه بیشتر قرار گرفته است. در آن سو ایالات متحده آمریکا نیز با توجه به تحولات اخیر نشان داده است که در حال کم کردن نقش خود در منطقه و معطوف کردن هر چه بیشتر تمرکز بر روی چین است. موضوعی که باور کارشناسان می‌تواند ادامه مذاکرات برجامی را از کانون توجهات دور کند. در حالت خوش بینانه نیز در صورت از سرگیری مذاکرات مشخص نیست طرفین با چه خواسته‌هایی وارد گفتگو خواهند شد و روند هرگونه توافق احتمالی چگونه اجرایی خواهد شد. پرسش اصلی درباره این است که وضعیت " نه جنگ و نه مذاکره" تا چه زمان و مرحله‌ای می‌تواند بدون تحولات جدید و تنش‌زا دوام یابد. نکته‌ای که طرفین به خوبی بدان واقف هستند این است که از سرگیری گفتگوها بهترین و کم هزینه‌ترین راه نسبت به سناریو‌های دیگر از جمله ورود به یک جنگ تمام عیار است.
