نقش امام حسن(ع) در کلام امام موسی صدر: حتی واقعه کربلا، نخست، حسنی است و بعد، حسینی

امام موسی صدر در تبیین رویکرد امام حسن(ع) و تفاوت اقدام به صلح این حضرت با قیام امام حسین(ع) اظهار کرده است که فداکاری امام حسین(ع) در زمان مناسب خود صورت گرفت و این، امام حسن(ع) بود که زمینه را برای امام حسین(ع) فراهم کرد.

متنی که در ادامه می خوانید، گزیده ای از سخنرانی امام موسی صدر در مرکز مطالعات اسلامی(معهد الدراسات الاسلامیة) در صور است. امام صدر در این سخنرانی که به مناسبت دومین سال تأسیس مرکز در رمضان ۱۹۶۹ یا ۱۹۷۰ ایراد شده، به رویکرد امام حسن(ع) و تفاوت اقدام ایشان با قیام امام حسین(ع) می پردازد.
همه امامان نور واحد هستند. هریک از امامان اگر به جای امام حسن(ع) بود، همان می‌کرد که او کرد و همان موضعی را می‌گرفت که او گرفت. نقش امام حسن(ع) در میان امامان، نقش فداکاری و نقش سرباز گمنام بود.

سرور ما امام شرف‌الدین (قدس الله نفسه) در مقدمه ارزشمندی که بر کتاب «صلح الحسن» اثر شیخ راضی آل یاسین نوشته است، پس از مبحثی مفصل درباره موضع امام حسن(ع)، گفته است:

برای امام ممکن نبود که جهاد کند، زیرا اصحاب او و حتی برخی از خویشان او، به وی خیانت کردند؛ همچنان‌که نمی‌توانست همانند امام حسین(ع) جانفشانی و فداکاری کند، زیرا اوضاع و احوال عمومی جامعه آماده نبود. فداکاری و جانفشانی شرایط خاص و فراهم بودن ابزار و زمان مناسب می‌طلبد. اگر دوره امام حسن(ع) را بررسی کنیم و در نظر آوریم که معاویه خواستار برقراری صلح و پرهیز از ریختن خون مسلمانان بود و آن گونه که نقل شده، او را کاتب وحی می‌دانستند و «خال المؤمنین» می‌خواندند؛ در چنین وضعیتی امت از نیت واقعی دشمنان اسلام ناآگاه بود.

در حالی که در زمان قیام امام حسین(ع) شرایط آماده، چهره‌ها آشکار، پرده‌ها برافتاده و همه‌چیز روشن بود؛ وجدان‌ها در خواب غفلت فرو رفته و مردمان هراسان و بیمناک بودند. در چنین وضعیتی، اقدام امام حسین(ع) همچون ضربه‌ای بود که وجدان مردم را بیدار کرد و هرچیزی را در جایگاه خود قرار داد. این حرکت اثر خود را گذاشت، به‌گونه‌ای که از همان ساعت‌های نخستین شهادت امام، قیام بر ضد امویان آغاز شد و تا انقراض حکومت آنان ادامه یافت و حتی آثار و ته‌مانده‌های آنان را نیز در طول تاریخ محو کرده و خواهد کرد.

فداکاری امام حسین(ع) در زمان مناسب خود صورت گرفت و این، امام حسن(ع) بود که زمینه را برای امام حسین(ع) فراهم کرد. سید شرف‌الدین پس از این مقدمه می‌گوید که واقعه کربلا (یعنی شهادت امام حسین(ع) در کربلا، نخست، حسنی است و بعد، حسینی). سپس می‌افزاید که‌ رویداد نخیله(یعنی آنچه بر امام حسن(ع) گذشت) از نظر جانفشانی و فداکاری، ریشه‌دارتر از روز عاشوراست. بر این اساس، اگر بگوییم امام حسن(ع) نقش سرباز گمنام را دارد (امام حسین(ع) در هنگام شهادت امام حسن(ع)، به این نقش اذعان کرده است) و اگر بگوییم نقش جانفشانی مطلق دارد، سخن مبالغه‌آمیزی نگفته‌ایم.

البته، امام حسن(ع) ویژگی‌ها و نقش‌های دیگری مانند هدایت‌گری و ارشاد و آموزش نیز داشت که میان همه امامان پس از رسول خدا(ص) مشترک بود. اما نقش خاص او، فداکاری مطلق، چه در عصر خویش و چه پس از شهادت و چه در طول تاریخ است.