افکار عمومی را نسازید، بلکه بفهمید: تصمیم‌سازان و مدیران نباید تلاش کنند افکار عمومی را بسازند، بلکه خویش را باید با افکار عمومی همراه کنند و تلاش حداکثری برای فهم آن داشته باشند. یکی از معیارهای دینی‌بودن ساختار، در اقبال و ادبار مردم نهفته است.
نویسنده: علی شفیعی*
انتخابات در ایران همیشه فرازوفرودها و اوج‌وحضیض‌هایی داشته است. اوج و فراز انتخابات‌های ایران در فضای امکان مشارکت – گرچه حداقلی و با کمترین ظرفیت- بوده و حضیض‌های آن نیز در هنگام یک‌طرفه‌شدن آن است. انتخابات تمام شد؛ آن‌هم شورانگیز و شعورمند و شد آنچه دلواپسان از آن می‌ترسیدند؛ تمایل‌نداشتن مردم به مواضعی که نه عمقی داشته‌اند و نه ژرفایی. این نوشتار برای سرزنش‌کردن کسی و ابتهاج گروهی خاص نیست، فقط تذکر چند نکته از سر دلسوزی و پاسداشت زحماتی است که همه ما خواسته یا ناخواسته و دانسته یا نادانسته برای این انقلاب متحمل شدیم.
١. افکار عمومی را نسازید، بلکه بفهمید: تصمیم‌سازان و مدیران نباید تلاش کنند افکار عمومی را بسازند، بلکه خویش را باید با افکار عمومی همراه کنند و تلاش حداکثری برای فهم آن داشته باشند. یکی از معیارهای دینی‌بودن ساختار، در اقبال و ادبار مردم نهفته است. رضایت عمومی مردم – در یک جامعه دینی - از یک جریان و مدیر، نشان از میزان دین‌داری آن تیم مدیریتی است. علی (علیه‌السلام) در عهدنامه مالک اشتر، مالک را از ساخت وهم‌گونه و آرمان‌گونه افکار عمومی برحذر می‌دارد و از وی می‌خواهد در هنگامه انتخاب و گزینش روش‌ها و اهداف در مدیریت جامعه، رضایت توده و همراهی افکار عمومی را – همان‌گونه که هست - در کنار معیارهایی همچون میانه‌روی و گسترده‌تربودن نسبت به عدالت و تأمین‌کننده‌بودن نسبت به طاعت خدا قرار دهد و از کنار آن به‌سادگی نگذرد. (وَ لْیکنْ أَحَبُّ الأُمُورِ إِلَیک أَوْسَطَهَا فِی‌الْحَقِّ و أَعَمَّهَا فِی‌الْعَدْلِ و أَجْمَعَهَا لِطَاعَه الرَّبِّ و لِرِضَی الرَّعِیه.) حضرت از توده مردم با عباراتی همچون: استوانه دین؛ نگهبانان و سربازان در مقابل معارضان و... یاد می‌کند و همراهی با افکار عمومی را به وی دستور داده و می‌گوید: فَلْیکنْ صَغْوُک لَهُمْ و مَیلُک مَعَهُمْ. رغبت و میلت باید به افکار عمومی و توده باشد. یکی از عالمان روشن‌اندیش شیعی در تفسیر این فقره از سخنان امام، می‌نویسد: الحکم إنما أقیم من أجل الشعب فیجب آن یبقی خالصا للشعب و للشعب وحده. (محمدمهدی شمس‌الدین؛ دراسات فی‌نهج‌البلاغه؛ ص:١٣٥). حکومت‌داری و مدیریت از آنِ مردم است و لذا واجب است برای مردم هم باقی بماند. البته انتخابات اخیر مانند برخی انتخابات‌های پیشین نشان داد افکار عمومی ساختنی نیست، بلکه فهمیدنی است که امید می‌رود درک شده باشد.
٢. عبورنکردن از افکار عمومی: عبورنکردن از افکار عمومی و توجه به حضور این سد در مقابل دولتمردان، اهمیت بسیاری دارد. حضرت در همان عهدنامه این نکته را در قالبی جالب بیان کرده و می‌گوید: وَ لاَ تَنْقُضْ سُنَّه صَالِحَه عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ اَلْأُمَّه وَ اِجْتَمَعَتْ بِهَا اَلْأُلْفَه وَ صَلَحَتْ عَلَیهَا اَلرَّعِیه... سنت در این گزاره، سنت دینی نیست، بلکه همان‌گونه که در شرح آن برخی نیز گفته‌اند: السنه... المعروف‌المألوف تتلقاه جماعه من‌الناس بالقبول... و المراد بالسنه هنا العرفیه لا‌الشرعیه. ([١]. فی‌ظلال نهج‌البلاغه؛ ص٦٦). سنت هر آن چیزی است که مقبولیت عمومی پیدا کرده و تبدیل به یک هنجار شده است و در این فرمایش امام، سنت به معنای شرعی و اصول فقهی (سنت در شریعت و در اصطلاح عالمان اصولی به معنای: ما ثبت عن رسول‌الله(ص) من قول أو فعل أو تقریر.) مراد نگارنده نیست، بلکه همان مقبولات همگانی است که در ادبیات مدرن از آن به افکار عمومی یاد می‌کنیم. ثبات حکومت دینی به همراهی با افکار عمومی گره خورده است.
٣. بدعت واژگانی با چاشنی توهین: نخبگان و فرهیختگان، واژه‌سازی و خلق ادبیات در عرصه‌های عمومی را باید با تأمل و حساب‌گرایانه پیگیری کنند و بی‌محابا تن به تولید واژه‌ها ندهند چراکه کارخانه تولید واژه و هر از گاهی اصطلاحی را بر افکار عمومی تحمیل‌کردن، نه‌تنها حُسن و افتخار نیست از آن‌جا که در این چند دهه تجربه نشان داده، این تولید واژگان انبوه عاملی برای مرزکشی‌های اجتماعی بوده، بنابراین عیب است و قابل نقد. در انتخابات هفتم اسفند نیز با این بدعت واژگانی مواجه شدیم که با چاشنی توهین نیز همراه شد و با کمال تأسف همان‌گونه که مقام معظم رهبری نیز گفتند، صف‌سازی کاذبی در جامعه ایجاد کرد. اصطلاح یا واژه «لیست انگلیسی» که در این انتخابات توسط برخی تبدیل به یک شعار تند و گزنده شده بود، یکی از مصادیق تولید واژگانی است که البته با توهینی غیرقابل توجیه نیز همراه بود. به‌راستی این جاعلان چه پاسخی دارند در برابر این پرسش که این سخن زیر سؤال‌بردن فقیهان شورای نگهبان از یک‌سو و دولت مشروعیت‌یافته مستقر از سوی دیگر است.
آیا بدعت‌گذاران این واژه، پاسخی برای معاصران و آیندگان دارند که در این فهرست، رئیس مجمع تشخیص مصلحت این نظام، رئیس‌جمهور این مملکت؛ بسیاری از رجال شاغل در نهادهای دینی و اجتماعی دیگر حضور داشته‌اند و چگونه است انگلیس این‌همه کارگزار در بدنه و ارکان کلان تأثیر‌گذار و تصمیم‌ساز داشته و دارد. خلق واژگان به چه قیمت؟ آیا توهین به ارکان تصمیم‌ساز نظام یا توهین به افکار عمومی، مجوزی شرعی و توجیهی اخلاقی دارد؟ ٤. انتظارات عمومی /مردمی از منتخبان: در پایان، یادآوری انتظارات عمومی از منتخبان و توصیه آنان به خودیادآوری از باب «واعظ من نفسه»، یک ضرورت است. چه بخواهیم و چه نخواهیم و چه بفهمیم و چه نفهمیم، گزینش مردم حداقل در جایی مثل تهران پیام‌های متعددی داشته است پیام‌هایی همچون: نفی بداخلاقی سیاسی، نفی ادبیات سخیف از بلندگوهای عمومی، مبارزه با به رسمیت‌نشناختن حریم خصوصی مخالفان، نفی نظریه توهمی توطئه و... . منتخبان به‌ویژه اصلاح‌طلبان و هم‌فکرانشان، باید یک ذاکر درون‌گروهی داشته باشند که هر از چندی خواب‌شان را برآشوبد که هوشیار باشید این چهار سال زود می‌گذرد و آنچه را به صلاح مُلک و مملکت می‌دانید، را جدی بگیرید.
*مدرس حوزه و دانشگاه
