محمدعلی سبحانی-مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه نوشت:
رئیس‌جمهور اسلامی ایران پیش از سفر به استانبول برای شركت در اجلاس سران كشورهای عضو سازمان همكاری اسلامی، پیام مشخصی برای کشورهای مختلف داشت و نسبت به رفع اختلافات در دنیای اسلام، ایجاد وحدت و انسجام در میان كشورهای اسلامی و مخصوصا در زمینه مبارزه با تروریسم ابراز امیدواری کرد. در سخنان دکتر روحانی، یک نکته کلیدی وجود داشت که تا زمانی که کشورهای منطقه همکاری نکنند مشكل افراطی‌گری و تروریسم حل‌وفصل نخواهد شد. با توجه به برخی زمزمه‌ها مبنی‌بر احتمال حضورنیافتن رئیس‌جمهور در این اجلاس مهم، اصل این سفر را باید ناشی از دیپلماسی فعال و پرهیز از انفعال در سیاست خارجی دولت یازدهم ارزیابی کرد. معنا ندارد در اجلاسی مانند اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی که در فواصل زمانی نسبتا طولانی برگزار می‌شود و درباره مباحث منطقه و جهان اسلام بحث و تبادل‌نظر صورت می‌گیرد، کشور مهمی چون ایران در بالاترین سطح شرکت نکند چراکه منافع ملی ما چنین اقتضایی دارد. همچنین پیام مشخص برای کشورهایی نظیر عربستان و متحدان او در مورد نبود راهی جز گفت‌وگو و همکاری در منطقه، موضع بحق کشورمان در این حوزه را تقویت خواهد کرد. واضح است که اختلاف‌نظرها درباره مسائل خاورمیانه، بسیار زیاد است. اساسا نگاه ایران به منطقه و مسائل عراق، سوریه، لبنان و یمن با دیدگاه کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس، دو زاویه متفاوت دارد. دو راه پیش‌روی ایران است؛ از دیپلماسی محدود رسانه‌ای فعلی استفاده کرده و با فشار به کشورهای عربی، آنها را به پذیرش اشتباه خود ترغیب کنیم و اگر چنین اتفاقی رخ داد آنگاه پای میز مذاکره برویم. این روش برای شرایط امروز منطقه و دیدگاهی که برخی از کشورهای عربی دارند، پاسخ‌گو نیست. راه دوم، رهانکردن مسائل منطقه و تداوم درگیری‌های نیابتی، قومی و طایفه‌ای است که معلوم نیست به کدام سمت‌وسو برود؟ پس باید بنشینیم و با حفظ مواضع اصولی، نقاط مشترکی را بیابیم. به نظر نمی‌رسد فرصت استثنایی در این اجلاس برای گفت‌وگو با مسئولان سعودی پدید آید اما تجربه دیپلماتیک شخصی نگارنده، روزنه امیدی را باقی می‌گذارد. معمولا این‌گونه اجلاس‌ها فرصت مناسبی است که به شکل اتفاقی یا از طریق واسطه‌ها، برخی گفت‌وگوها شکل گرفته و به نقطه امیدوارکننده‌ای برسد. به یاد دارم رئیس‌جمهور دوران اصلاحات به اجلاسی بین‌المللی دعوت شده بود و ما برنامه قبلی برای دیدار با رئیس‌جمهور الجزایر نداشتیم. تلاش‌هایی برای بهبود روابط صورت گرفته بود اما امیدی نبود. در آن اجلاس فرصتی پیش آمد تا رئیس‌جمهور اسلامی ایران با آقای بوتفلیقه که به‌تازگی رئیس‌جمهور شده بود گفت‌وگو کنند و پس از آن در فرصت مناسبي، روابط بهبود یافت. ممکن است درباره عربستان دیدگاه‌های دیگری هم در کشور وجود داشته باشد اما وقتی دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران بر کاهش تنش‌های منطقه‌ای و حل مسائل از طریق سیاسی استوار است، دلیلی برای طرح این دیدگاه‌ها وجود ندارد. در ماجرای برجام هم وقتی از منتقدان سؤال می‌شد چه راهی برای خروج از تحریم‌ها و فشار دارند، پاسخی نداشتند. با توجه به ایجاد درک نسبی در جهان درباره نبود راه‌حل غیرسیاسی برای موضوع سوریه و حضور ایران و عربستان در اجلاس‌های بین‌المللی در‌این‌باره، این امیدواری وجود دارد که عربستان هم این روش را برای حل مشکلات بپذیرد.
می‌دانیم عربستان دارای دولتی متمرکز است و تصمیم‌گیری در دایره بسته‌ای صورت می‌گیرد. به‌ویژه امروز که پادشاه جدید این کشور، دیدگاهی متفاوت با پادشاه قبلی این کشور دارد. به همین دلیل عربستانی‌ها، از نفت و فوتبال گرفته تا سوریه و یمن، به‌دنبال تقابل با ایران هستند و مسائل را با یکدیگر مخلوط کرده‌اند. با‌این‌حال این کشور آبروی خود را در یمن گذاشته اما نتیجه‌ای نگرفته است پس باید سعی کنیم عربستان زودتر این مسئله را درک کند. امروز دیدگاه جامعه بین‌المللی و ایران به هم نزدیک‌تر است تا دیدگاه جامعه بین‌المللی و عربستا‌ن‌سعودی. اگر مشکلات در منطقه حل نشود، مسیر توسعه برای همه کشورها دشوارتر خواهد شد. حتما انفجار تروریستی در استانبول، سایر پایتخت‌های منطقه را هم تهدید خواهد کرد پس همه باید به این نقطه مشترک برسند که این تحرکات باید در نطفه خفه شود و راهی جز حداقلی‌دیدن اختلافات و نشستن بر سر میز مذاکره وجود ندارد. اگر همه منتظر عقب‌نشینی طرف مقابل در دیدگاه‌ها و عملکرد منطقه‌ای خود باشند شاید افتادن منطقه به ورطه خطرناک جنگ و تنش، هیچ‌گاه مجال مذاکره و گفت‌وگو را فراهم نکند. حضور دکتر روحانی در این اجلاس، حتما فرصتی مغتنم است به شرط آنکه طرف‌های دیگر هم درک درستی از وخامت شرایط فعلی خاورمیانه داشته باشند.
