سدسازی‌های ترکیه بر روی رودخانه‌های دجله و فرات اثرات محیط‌زیستی چشمگیری بر اکوسیستم مسیر این رودخانه‌ها در کشور عراق به‌جا گذاشته که باگذشت زمان رو به وخامت می‌گذارد. مردم ایران نیز به‌ویژه در استان‌های غرب و جنوب با طغیان ریزگردهای برخاسته از تالابهای خشک‌شده در جنوب عراق، اثر سدسازی‌های ترکیه را در بالادست دجله و فرات تحمل می‌کنند.
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین و به نقل از پایگاه اطلاع رسانی سازمان محیط زیست؛ طرح آناتولی جنوب شرقی که به زبان ترکی استانبولی Guneydogu Anadolu Projesi و به اختصار GAP خوانده می‌شود، طرحی عمرانی است که بر پایه آن دولت ترکیه در نظر دارد مجموعه‌ای از سد و نیروگاه برقابی را بر بخش بالایی رودخانه‌های دجله و فرات بسازد.
در این طرح، ۱۴ سد بر روی فرات، ۸ سد بر دجله و سرجمع ۱۹ نیروگاه برق آبی ساخته خواهد شد. پس از تکمیل این طرح قرار است ۱/۷ میلیون هکتار زمین کشاورزی را آبیاری و سالانه ۵۵ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کند.
نخستین سازه بزرگ این طرح، سد آتاتورک بود که در سال ۱۹۹۲ با ظرفیت ۴۸ میلیارد متر مکعب تکمیل شد. این سد سبب افزایش شدید سطح زیر کشت در جنوب دریاچه سد شده که می‌توان در عکس‌های ماهواره‌ای به‌خوبی آن را تشخیص داد.
با تکمیل نهایی طرح گاپ، ترکیه حدود ۴۵ درصد آب رودخانه‌های دجله و فرات را کنترل خواهد کرد. بر پایه برخی برآوردها، اثر تجمعی برداشت آب برای کشاورزی و صنعت، تبخیر از سطح دریاچه سدها، به هم خوردن سامانه آب‌شناختی (هیدرولوژیک) حوضه آبخیز این دو رودخانه و اثر تغییر اقلیم و گرمایش زمین، می‌تواند در یکی دو دهه آینده سبب کاهش آب ورودی به عراق تا میزان ۸۰ رصد شود.
رودخانه فرات از ترکیه وارد سوریه شده و با گذر از این کشور، وارد عراق و در نهایت به تالاب هورالعظیم سرازیر می‌شود. روخانه دجله نیز مستقیماً از ترکیه وارد عراق شده و بعد از آبیاری این کشور، سرانجام به تالاب هورالعظیم می‌رسد، بنابراین عمده آب ورودی این تالاب مرزی با ایران از طریق دجله و فرات تأمین می‌شود.
سدسازی های ترکیه مورد اعتراض فعالان مدنی نیز قرار دارد زیرا حدود ۵۵۰ سایت باستانی و آثاری از ۲۰۰۰ سال ق.م تا پایان حکومت عثمانی را زیر آب می برد.
یکی از مهمترین سدهای این طرح، سد ایلیسو (Ilisu) است که محمد درویش، مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست هفته گذشته در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان؛ در خصوص این طرح و پیامدهای زیست محیطی آن در منطقه به نکات مهمی اشاره داشت: ساخت سد ایلیسو با گنجایش ۴۳ میلیارد متر مکعب و ظرفیتی معادل ۳ برابر بزرگترین سد ایران یعنی کرخه در حال انجام است.
ایران یکی از متضررین اصلی مهار حقآبه رودخانه‌های دجله و فرات در منطقه است و خشک شدن تالابهای مرکزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به بزرگ ترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه، درگیری ۲۵ استان غربی و مرکزی کشورمان با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مسأله نمونه‌ای از ارمغان حذف حقآبه دجله و فرات است.
نابودی بیش از ۶ و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق، سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران از دیگر آسیب‌های جبران ناپذیر اقدام دولت ترکیه با احداث سدهای گاپ است.
دولت ترکیه با سوءاستفاده از وضعیت امنیتی کشورهای منطقه که درگیر گروه‌های تروریستی داعش و تکفیری هستند، حقابه این رودخانه‌ها را که از عراق و سوریه می‌گذرد، از ۷۵۰ متر مکعب در ثانیه به ۲۵۰ متر مکعب در ثانیه رسانده است.
طبق نظر این مقام مسئول اگر ساخت سد ایلیسو به اتمام برسد، کار همه ما تمام است و همه نقاط کشور ما درگیر ریزگرد خواهد شد؛ بنابراین ایران هر چه زودتر باید از تکمیل این سد که تا سال ۲۰۱۹ افتتاح خواهد شد، جلوگیری کند.
