کارشناسان در نشست آب و رویکردهای نو:
کارشناسان حوزه مدیریت منابع آب معتقدند غفلت تاریخی از مدیریت تقاضای آب موجب وضعیت بحرانی فعلی شده است و با تغییر سیاست های دولت محور و استفاده از سرمایه اجتماعی همه ذینفعان به سوی مدیریت تقاضا برویم.
خانه اندیشمندان علوم انسانی عصر دوشنبه (16 مرداد) میزبان نشست 'آب و رویکردهای نو در آستانه آغاز کار دولت دوازدهم' بود.
در این نشست با حضور کارشناسان مهندسی آب، اساتید جامعه شناسی و ارتباطات عضو انجمن علوم و مهندسی منابع آب در اولین سخنرانی گفت: طرح مسائل کلان آب بدون توجه به فرایند تاریخ تکوین مدیریت آب درست نیست.
عباسقلی جهانی تاریخچه ای از فرایند تاریخی مدیریت آب ارائه داد و افزود: دوره اول فراوانی نسبی آب در ابتدای قرن حاضر با 15 میلیون نفر جمعیت در کشور و دوره دوم مدیریت عرضه و تقاضا توسط دولت است که تقاضای آب فراوانی یافت و روش های قدیمی دیگر پاسخگوی نیازها نبود.
جهانی با تاکید بر اینکه دیگر کشورها نیز این دوره های آبی را پشت سر گذاشته اند تاکید کرد: با تغییر نظام مدیریت آب دولت فعال مایشاء شد و تمام ساختارهای قبلی متکی بر جوامع محلی کنار رفت، شکل جدیدی از مدیریت آب به وجود آمد که از نظر فناوری و پول متمرکز و از بالا به پایین بود.
مدیر کل سابق وزارت نیرو در بخش برنامه ریزی آب غفلت دیگر را آماده نکردن زمینه برای مدیریت تقاضا به جای مدیریت عرضه دانست و ادامه داد: برای دوران گذار از مدیریت عرضه به مدیریت تقاضا اقداماتی باید انجام می دادیم که هنوز صورت نگرفته است.
وی یادآور شد: باید از سرمایه اجتماعی برای مدیریت تقاضا کمک گرفته، در حکمرانی آب تجدیدنظر کنیم و رویکردهای نو را متکی بر مشارکت همه ذینفعان به کار ببندیم.
این کارشناس حوزه منابع آب یادآور شد: باید در دوره 10 ساله تا 1406 با عزم ملی و سیاسی همه طرف ها از جمله جوامع مدنی، نخبگان، کارشناسان و مردم عادی دوره گذار از مدیریت عرضه آب را به مدیریت تقاضای آب طی کنیم.
***باید همه زیرسیستم های سیستم آبی را در نظر بگیریم
پژوهشگر سیاست گذاری منابع آب نیز در این نشست گفت: اولین گام برای حل مشکل آب ارائه تعریف مشترکی از آب است.
حجت میان آبادی افزود: هر سیستم آبی شامل چهار زیرسیستم است؛ زیرسیستم طبیعی، اقتصادی و دفاعی، سیاسی و هیدروپولیتیکی و سازمانی و اداری که معمولا در ایران فقط زیرسیستم طبیعی دیده شده است.
وی با بیان اینکه وضعیت منابع آبی هر روز بدتر از دیروز است تاکید کرد: نگاه بخشی و جزئی نگر به مسائل و زیرسیستم طبیعی نادرست است.
دانش آموخته دانشگاه دلفت هلند تصریح کرد: زیرسیستم هیدروپولیتیک مانند علم حقوق آب است که سه تا پنج هزار سال قدمت دارد.
میان آبادی در ادامه تهدیدهای هیدروپولیتیک را به دو دسته خارجی و داخلی تقسیم کرد و گفت: باید بین ابعاد امنیتی آب و امنیتی کردن آب تفاوت قایل شویم، غفلت از مسائل و ابعاد امنیتی طرح های آب پذیرفته نیست اما نباید موضوع آب را امنیتی کرد.
وی یادآور شد: دیپلماسی آب به معنای مذاکره و گفت و گوی آب نیست و این تنها یکی از ابزارهای دیپلماسی آب است.
میان آبادی بر نگاه جامع و علمی به موضوع هیدروپولیتیک تاکید کرد و افزود: ابزارهای مختلف دیپلماسی علمی در دنیا فراهم شده و به کار می رود ولی ما باید ابزارهای دیپلماتیک خود را در این زمینه بیابیم و با همسایه های مختلف به کار ببریم.
این کارشناس حوزه سیاستگذاری منابع آب در ادامه سه گروه را در زمینه دیپلماسی آب مسئول شناخت و گفت: دولت، دانشگاه ها و مردم در این زمینه دخالت دارند و متاسفانه در هر سه گروه ضعف داریم.
وی اینگونه در پایان نتیجه گیری کرد: کمبود آب در دنیا ثابت شده است ولی به معنای بروز جنگ آبی نیست. آب های مشترک هم باعث اختلاف و هم باعث همکاری در کشورهای گوناگون شده اند.
***مشکل آب محصول جامعه ای است که لکنت زبان دارد و حکمرانانی که گوش شنوا ندارند
استاد ارتباطات و رییس انجمن مطالعات فرهنگی نیز در این نشست ابتدا به بیان تاریخچه ای از نشست های رویکرد نو در حوزه آب پرداخت و گفت: انجمن مطالعات جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی با همکاری سازمان های مردم نهادی مانند اندیشکده تدبیر آب از چندی قبل نشست های مرتبط با موضوع آب را برگزار کرد و اکنون با وجود تعطیلی دانشگاه ها این نشست را در آستانه آغاز به کار دولت یازدهم قرار دادیم تا دولت با رویکروهای جدیدتری به موضوع بپردازیم.
هادی خانیکی ادامه داد: مشکل آب را فقط مساله دولت یا دست اندرکاران اجتماعی نباید بدانیم، درگیرکردن جامعه، تبدیل آن به مساله اجتماعی و جلب مشارکت نخبگان بخشی از راهکار است.
وی تصریح کرد: سیاست بر پایه آب یعنی سیاست زندگی و آب منشا زندگی است و این امر در کانون فرهنگ، هنر، جامعه و زندگی وجود دارد.
رئیس انجمن مطالعات فرهنگی بر توزیع مسئولیت در زمینه مدیریت عرضه آب تاکید کرد و گفت: در این توزیع البته دولت بار سنگین تری برعهده دارد.
استادیار گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی تهران افزود: رسانه ها، نهادهای مدنی، راهبرد جدید گفت وگو محور آگاهی درست و حساس کردن مردم جامعه به شکل درست از دیگر رویکردهاست.
وی خاطرنشان کرد: تفکر مهندسی قادر به حل مساله آب نیست، برنامه ریزی دولتی از بالا به پایین، تمرکزگرایانه و نادیده گرفتن نقش دیگران مهم ترین معضلات در این زمینه است.
نویسنده کتاب 'قدرت، جامعه مدنی و مطبوعات' ادامه داد: نقد اقدامات مجموعه حکومت باید جدی گرفته و حرف های دانشگاه باید شنیده شود؛ البته دانشگاه ها هم مقصر هستند و باید برای گفتن موضوعات تخصصی به میدان بیایند.
خانیکی اینگونه نتیجه گیری کرد: مشکل آب محصول جامعه ای است که حرف نمی زند یا لکنت زبان دارد و حکمرانانی که گوش شنوا ندارند.
وی گفت: روش های ضربتی مانند انتقال آب از خلیج فارس یا استحصال آب از منابع جوی و ...راه حل های نقطه به نقطه است که در سال های گذشته بیشتر به آنها توجه شد؛ به جای توجه بر قاعده گفت وگو و جلب مشارکت مردم.
خانیکی تصریح کرد: جامعه ما در مخاطره است و اگر راهی برای جلب مشارکت نیابد، به سمت نابودی پیش می‌رود. دولت باید به نظرهای خرد و کلان نهادهای مدنی، شبکه های اجتماعی و کمپین ها هم توجه کنند.
*** تفکر مهندسی قادر به حل مساله آب نیست
رییس انجمن جامعه شناسی نیز با انتقاد از بی توجهی به توانایی انجمن های علمی و جامعه مدنی سخن خود را آغاز کرد و گفت: نگرانیم در دولت دوازدهم هم در بر همان پاشنه بچرخد، وضعیت قبلی تداوم یابد و نهادهای مدنی در این مجموعه نادیده گرفته شوند به این دلیل خواستار برگزاری این نشست اکنون شدیم.
محمدامین قانعی راد با تاکید بر اهمیت جامعه و محیط زیست گفت: همه فعالیت های اقتصادی فعلی کشور به سمت آلودگی خاک، آب و هوا پیش می رود.
وی با اشاره به گفته ها مبنی بر مصرف ۹۵ درصد آب در بخش کشاورزی گفت: اقتصاد کشور به دلیل همین انتقادها یه سمت پتروشیمیایی شدن پیش می رود.
نویسنده کتاب 'مشارکت سیاسی و اجتماعی' نخبگان یادآور شد: با انکه بخش کشاورزی منابع آبی زیادی را مصرف می‌کند بخش صنعت به ویژه صنایع پتروشیمی منابع آبی و محیط زیست را به شدت آلوده می‌کنند.
وی ادامه داد: استدلال های ساده نباید ما را به خداحافظی با نخلستان ها و کشاورزی بکشاند.
قانعی راد به منازعات مختلف به دلیل بحران آب اشاره کرد و گفت: این بحران به سوی شکل گیری منازعه جامعه مدنی با دولت، منازعات قومی و بازار و دولت پیش می رود.
قانعی راد یادآور شد: سیاسی شدن مساله آب و پیوند آن با الگوی توسعه و جامعه صنعتی چارچوب پیچیده ای ایجاد و پای گروه های مختلف اجتماعی را در بحران آب باز کرده است.
وی به سرمایه اجتماعی چندگانه تاکید کرد و گفت: این سرمایه دولت را به جامعه مدنی، صنعتگر را به بازرگان، کشاورز را به اقتصاد مدرن پیوند می زند و دولت باید در جهت این پیوندهای پیش برنده در جامعه مدنی گام بردارد.
***عرصه عمل سیاست های دولت محور تنگ شده است
عضو شورای راهبردی اندیشکده تدبیر آب ایران نیز در این نشست به محدود شدن سیاست های دولت محور اشاره کرد و گفت: مکانیزم های محدود کننده برای توزیع آب داریم که شامل گران تمام شدن تامین آب اضافی است.
انوش نوری اسفندیاری ادامه داد: قیمت تولید آب در سدهای نسل اول 50 ریال برای هر متر مکعب بود و اکنون با افزایش 100 برابری به 5000 ریال رسیده است.
وی یکی دیگر از مکانیزم های محدودکننده را رشد مهارنشده تقاضا برای آب در همه استان های کشور برشمرد و گفت: فشار فقر و نابرابری که در برابر عمل مقاومت و به محیط زیست را تعرض می کند.
اسفندیاری همچنین محدودشدن گزینه های دولت را از دیگر مکانیزم های محدود کننده برشمرد و گفت: مشکل آب را باید با گفت وگوهای گسترده با نخبگان، کارشناسان حوزه های مختلف، انجمن ها و سازمان های مردم نهاد و مردم عادی با مشارکت رسانه ها پیش ببریم
منبع: ایرنا
