بلایی که موبایل بر سر رشد مغز کودک و نوجوانان می آورد:
هنوز یک دهه از همه گیر شدن استفاده از تلفن همراه نگذشته اما این دستگاه اکنون به عنوان ابزاری لازم و ضروری در دستان و کیف همه انسان ها یافت می شود. در این میان کودکان و نوجوانان به عنوان آینده سازان کشور، پیشکسوتان کشف امکانات جدید این ابزار هستند و از لحظه تولد به راحتی با آن اُخت می شوند.
هنوز یک دهه از همه گیر شدن استفاده از تلفن همراه نگذشته اما این دستگاه اکنون به عنوان ابزاری لازم و ضروری در دستان و کیف همه انسان ها یافت می شود. در این میان کودکان و نوجوانان به عنوان آینده سازان کشور، پیشکسوتان کشف امکانات جدید این ابزار هستند و از لحظه تولد به راحتی با آن اُخت می شوند.
اما سوالی که ذهن را درگیر می کند این است که آیا کودکانی که از ابتدا بخشی از زمانشان را صرف استفاده از موبایل یا تبلت می کنند، مثل پدر و مادرشان رشد می کنند یا قرار است از آنها در برخی عرصه ها ناتوانمند شوند؟!
حمیدرضا پوراعتماد - استاد دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی به سوالاتی درباره تاثیر شبکه های اجتماعی و ابزارهای ارتباطی جدید پاسخ داد:
** استفاده کودکان از گوشی موبایل از چه زمانی تبدیل به چالش می شود؟
تا زمانی که تکنولوژی های ارتباطی برای درس خواندن صرف شود ایرادی ندارد، چون هم در وقت صرفه جویی می شود و هم می تواند دقت و صحت بالا رود. استفاده از وسایل ارتباطی، زمانی می تواند تبدیل به چالش شود که کودکان و نوجوانان در کنار درس خواندن، از موبایل، تبلت و هر وسیله دیجیتالی دیگری به جای زندگی اجتماعی استفاده کنند و زمان استراحت، فراغت و بازی خود را هم پای کامپیوتر یا گوشی موبایلش بگذرانند یا دیدارهای دوستانه و گپ زدن با آنها را هم به ارتباط مجازی محدود کنند.
در واقع هر چه بخش های بیشتری از زندگی فرد در طول یک روز درگیر ارتباط با تکنولوژی شود، آنها فرصت های اجتماعی بیشتری را از خود دریغ کرده اند.
** استفاده از این ابزار در رشد مغز در سنین کودکی چه تاثیراتی دارد؟
مغز نوزاد تا حدود 70 درصد شبیه انسان بالغ است اما همچنان موجود خامی است که هنوز نمی تواند درست حرف بزند و هیجانات را بفهمد. بنابراین او لوح سفیدی است که می تواند شکل بگیرد. نوزاد انسان 7 سال فرصت دارد از نظر هیجانی و اجتماعی به تکامل برسد و از نظر هیجانی و اجتماعی مثل یک بزرگسال رفتار کند.
درک هیجانات و ارتباطات اجتماعی براساس فرایند شبکه شدن سلول های مغزی به دست می آید. این روند هم تنها از طریق ارتباط انسان با دنیای اطراف بیرون و ارتباط های اجتماعی رخ می دهد. یعنی به محض اینکه فرد از تجربیات اجتماعی و سازنده با محیط محروم شود روند شبکه شدن سلول های مغز دچار اختلال می شود و اثرات مخربی روی مغز او می گذارد.
** چرا گوشی های موبایل اینقدر سریع وارد فرایند تربیت کودکان می شوند؟
خانه های آپارتمانی کوچک، نبود فضاهای تفریحی مناسب در تمامی بخش های شهر، از جمله مهمترین موضوعاتی است که در کنار شاکله و ساختار شهر به محدود کردن مادران و فرزندانشان می انجامد.
چنین شیوه زندگی ارتباط کودک با دنیای خارج را کم می کند و بخش مهمی از ارتباط او با دنیای خارج محدود به تماشای تلویزیون و ابزار دیجیتالی می شود. شکل تفریحات و بازی های او نیز متفاوت می شود. بنابراین به جای اینکه مغز در حال رشد کودک از خلال ارتباط اجتماعی طبیعی رشد کند، از خلال استفاده از تبلت و کامپیوتر تغییر می کند.
** چرا استفاده از ابزارهای دیجیتالی در سنین نوجوانی اینقدر راحت و سریع به عادت تبدیل شدند؟
متاسفانه این ابزار نوجوانان را ترغیب می کند تا بیشتر و بیشتر از آن استفاده کنند. موبایل، تبلت یا ابزاری از این دست به راحتی در دسترس افراد هستند. بنابراین نوجوان هر وقت اراده کند فقط کافی است دستش را به سمت میزش دراز کرده و آن را بردارد و شروع کند به گشت و گذار در فضای مجازی.
از آنجا که استفاده نوجوانان از این ابزارها فرصت های اجتماعی را از آنها می گیرد، آنها را تبدیل به افرادی می کند که از نظر هوش اجتماعی و هوش هیجانی نمی توانند به خوبی عمل کنند. جالب است بدانید بخش مهمی از این روش استفاده از ابزارهای دیجیتالی، تنها در کشورهای آسیایی تا این حد افراطی است!
البته نباید فراموش کنیم عوامل زمینه ای زیاد دیگری هم به استفاده بی رویه از این ابزار دامن می زند. در شهرهای بزرگی مثل تهران فرصت های زندگی اجتماعی در معماری شهری دیده نشده و سهم مادران و کودکانشان در معماری شهری بسیار کم است.
** این امکان وجود دارد که استفاده بیش از حد از این ابزار به اعتیاد نوجوانان بیانجامد؟
حتما! همانطور که یک معتاد نسبت به استفاده مداوم مواد مخدر ولع دارد و در مقاطعی در صورتی که این مواد به او نرسد نمی تواند به روند عادی زندگی ادامه دهد، افرادی که از ابزار دیجیتالی مثل موبایل هم زیاد استفاده می کنند، نسبت به آن ولع پیدا کرده و در نبود این ابزار، احساس خلاء و پوچی می کنند و حتی نمی دانند زمان آزاد خود را چگونه بگذرانند و چطور خود را سرگرم کنند. به این دست از رفتارها، رفتارهای شبه اعتیادی می گویند که باعث استقرار رفتارهای غیرطبیعی در فرد می شود.
** چرا ابزارهای دیجیتالی را نمی توان جایگزین ارتباط اجتماعی کرد؟
این ابزارها یک طرفه هستند. البته برخی از این ابزار به نحوی ساخته شده که کودک اثر کار خود را می بیند اما اغلب ارتباطی که با موبایل شکل می گیرد، یک طرفه است و کودک نقش انفعالی دارد. وقتی کودک از این ابزار استفاده می کند فکر می کند که در یک دنیای یک طرفه زندگی کرده که تنها پیام هایی برای او می فرستد و او امکان پاسخ دادن نیز ندارد. بنابراین سیستم عصبی او به همین نحو رشد می کند. جالب اینجاست در پیام هایی که کودک از این ابزارها می گیرد، معنای بخش مهمی از آن را نمی فهمد!
نتایج برخی تحقیقات نشان داده تشعشعات و صداهایی که در اطراف کودک وجود دارد، می تواند رشد مهارت های کلامی او را به مخاطره بیاندازد. برای مثال برای اینکه کودک تفاوت حرف «ب»، «پ» و «ت» را متوجه شود، باید در محیط ساکتی باشد، چرا که در غیر این صورت، کودک در سنین بالاتر و دیرتر، متوجه تلفظ های درست حروف خواهد شد.
مطالعاتی که از روی مدل های حیوانی انجام شده هم نشان می دهد اگر حیوانی در معرض محرک های «تکراری» و «غیراجتماعی» قرار بگیرد، رشد مناطق مرکزی مغز (هیپوکامپ) با اختلال مواجه می شود.
این اثرات مخرب زمانی شرایط را بدتر می کند که کودک از نظر ژنتیکی هم زمینه ابتلا به بیماری های مرتبط مثل اُتیسم را داشته باشد.
