رئیس سابق گروه بررسی محتوای آموزشی و پرورش مطرح کرد
اگر از مدارس سطح شهر پرسیده شود که چه مدرکی برای هوشمند بودن مدارس خوددارید، این‌ها هیچ برگه‌ای از سمت آموزش‌وپرورش را نمی‌توانند به شما ارائه دهند و قانوناً هم کسی که نامه هوشمند بودن را نداشته باشد، نباید بر روی تابلوی خود مدرسه هوشمند را بنویسد، ولی خوب تعدادی اقدام به این کارکرده‌اند.
رئیس گروه بررسی محتوای آموزشی و پرورش بوده است و همین مسئله این امکان را فراهم می‌کند تا از او در خصوص مدارس هوشمند و غیرانتفاعی در کرمان بپرسم. عرفان خطیبی که در کارنامه‌ی کاری‌اش کارشناس فناوری اطلاعات اداره کل آموزش‌وپرورش و اداره ناحیه دو و تدریس دوره‌های ضمن خدمت فرهنگیان در حوزه یادگیری الکترونیکی و هوشمند سازی مدارس را دارد باحوصله و صراحت به پرسش‌های من پاسخ داد که می‌خوانید.
آقای خطیبی! فلسفه تشکیل مدارس هوشمند چیست؟
یک اشل قدیمی برای تعیین سطح مدارس هوشمند توسط وزارت خانه در هفت یا هشت سال پیش برای استان‌ها تدوین و ارسال شد. این اشل در بعضی موارد اشکالاتی داشت و در بعضی موارد نیاز به بروز رسانی داشت و در بعضی موارد آن پوشش لازم را در سطح مدارس نداشت؛یعنی کارایی مدرسه را به‌درستی اندازه‌گیری نمی‌کرد. مسئله مهم برای ما دو حوزه آموزش و یادگیری هستند، متخصصان امر، آموزش را یک مقاله جدا از یادگیری می‌دانند و این 2حوزه را از هم جدا کرده‌اند.
این تفاوت حوزه‌ها از دهه 1930 شروع می‌شود. زمانی که یکی از فلاسفه گفت که ما داریم از عصر حکمت وارد عصر اطلاعات می‌شویم. الآن همه ما اطلاعات داریم ولی به اطلاعاتی که داریم عمل نمی‌کنیم. حکمت یعنی ما یکسری اطلاعات داریم که به آن باور داریم و به آن عمل می‌کنیم. مثلاً امروزه همه ما از مضرات نوشابه مطلع هستیم ولی عموماً از آن استفاده می‌کنیم.
یک مدرسه اگر بخواهد تنها کارکرد انتقال اطلاعات را داشته باشد می‌شود همین سیستم آموزشی که ما در حال حاضر با آن روبه‌رو هستیم و با آن مشکل‌داریم. آموزش تعریفش این است که ما تحت یک زور،اجبار و یک سیستم آموزشی حافظه محور الزام کننده یک تعداد دانش‌آموز را می‌نشانیم و مجبور به دریافت یکسری اطلاعات می‌کنیم. این اجبار ممکن است حتی همراه با تنبیه فیزیکی، نمره گرایی، تنبیه روانی و ... سعی در انتقال جملاتی غیرکاربردی و حفظ کردن مطالب در ذهن دانش‌آموز داشته باشد و یا معلم با روش‌های نه الزاماً خشن سعی در آموزش مطالب به دانش‌آموز داشته باشد که گه گاه تنها منجر به حضور فیزیکی دانش‌آموز بدون هیچ‌گونه رغبت در یادگیری می‌شود.
گاهی این خود جامعه است که این فضا را فراهم می‌کند که دانش‌آموز از مطالبه کردن بپرهیزد و تنها نقش مصرف‌کنندگی و شنونده بودن را ایفا کند. این تیپ مدارس از دهه 1980 از آمریکا حذف شدند و بسیاری از کشورهای دنیا به سیستمی روی آوردند که در دنیا به‌عنوان اصلاحات آموزشی از آن یاد می‌شود. اصلاحات آموزشی به ما می‌گوید که شما نیاز دارید که به مقوله‌های جدیدی از آموزش وارد شوید.
چیزی که همان استاد دانشگاه بیرمنگام از آن به‌عنوان یادگیری، یادکرد.یادگیری درواقع همان سیستمی است که در آن دانش‌آموز خود با رغبت و اشتیاق به دنبال یادگیری مطلب می‌رود و در این سیستم معلم تنها نقش تسهیل گر را ایفا می‌کند. در سیستم آموزش، معلم بازیگر است و دانش‌آموز تماشاچی، اما در سیستم یادگیری معلم کارگردان و دانش‌آموز بازیگر است. برای داشتن چنین مدارسی طرح‌هایی در کشور پیشنهادشده است که بعضی ناقص و بعضی کامل اجراشده است. یکی از طرح‌هایی که نسبتاً خوب اجراشده است، طرح مدارس هوشمند است. البته مدارس دیگری هم وجود دارند که در سطح کشور فعال هستند و خوب عمل می‌کنند ازجمله مدارس طبیعت که متأسفانه ما این مدارس را در شهر کرمان نداریم.
هوشمند بودن یک مدرسه مجوز دریافت شهریه‌های 10 میلیونی از والدین است؟
مدارس هوشمند در کرمان موردتوجه هستند به این دلیل که در افکار عمومی و سیستم آموزش‌وپرورش تصور می‌شود که کسی که مدرسه هوشمند دارد حق دارد شهریه بیشتری دریافت کند. این مسئله بارها از سمت وزارت آموزش‌وپرورش رد شده است و هیچ مدرسه‌ای حق ندارد به‌واسطه هوشمند بودن شهریه بیشتری بگیرد.
اگر هم قرار بر چنین اتفاقی باشد باید در شورای مؤسسانی که در آموزش‌وپرورش تشکیل می‌شود نسبت به این قضیه تصمیم‌گیری شود؛اما چون کرمان ازجمله شهرهایی است که در آن تضاد طبقاتی موج می‌زند و هرجایی که پول باشد عده‌ای هستند که تمایل دارند درجایی زندگی کنند که نگاهشان به فقرا نیافتد و زندگی لاکچری خاص خودشان را داشته باشند، براساس مطالبه ضمنی آنان مدارسی شکل گرفت که بچه‌های بی‌دغدغه و ثروتمند در کنار یکدیگر قرار بگیرند. شاید از دیدگاه آنان بچه‌های پایین‌شهر لیاقت نشستن در کنار فرزندان آنان را ندارند و ممکن است با نشستن بچه‌های فقیر در کنار فرزندان آنان، بچه‌هایشان دچار مشکلات اخلاقی شده و اصطلاحاً از راه به درشوند.
به همین ترتیب فرصت‌طلبی برخی از مدعیان خدمت به آموزش‌وپرورش به این مسئله دامن زد و موجب شد تا مدارسی شکل بگیرد شهریه‌های سنگینی داشته باشند و برای توجیه این شهریه‌ها بحث هوشمند سازی را بیاورند؛یعنی آن‌ها اساساً از زمینه هوشمند سازی به شهریه‌های سنگین نرسیدند بلکه شهریه‌های سنگین را می‌گرفتند چون خدماتی غیر از هوشمند سازی ارائه می‌دادند.
این مدارس تا الآن هیچ‌گونه شاکی نداشتند که آموزش‌وپرورش ورود کند؟
بعضی از مردم این‌طور فکر می‌کنند که هر چیزی گران‌ترش بهتر است. به همین دلیل سراغ این‌چنین مدارسی رفته و حاضر به پرداخت چنین شهریه‌هایی می‌شوند. فردی که در حال حاضر 10 میلیون شهریه پرداخت می‌کند ازنظر میزان شهریه شاکی نمی‌شود؛و این مدارس چون شاکی ندارند اگر به‌جای 10 میلیون تومان صد میلیون تومان شهریه هم دریافت کنند شاید تعداد دانش‌آموزانشان نصف شود اما در عوض درآمدشان ده برابر خواهد شد.
من شخصاً از تعدادی از این مدارس بازدید داشته و شاهد ادعاهای بسیار بالای این مدارس در حوزه هوشمند سازی بوده‌ام. بنده از زمان دانشجویی در سیستم مدیریت محتوا و یادگیری (LCMS= Learning & Content Managment System)٬ کارکرده‌ام. این سیستم‌ها یکی از الزامات مدارس هوشمند است که متأسفانه هیچ‌کدام از مدارس شهر کرمان این‌ها را ندارند و هیچ‌یک از مدارس هوشمند شهر کرمان حتی بعضی از اصول اولیه یک مدرسه هوشمند را اجرا نمی‌کنند.خیلی از این مدارس درک درستی از سیستمlcmsندارند و حتی تعاریف اولیه‌ی سیستم‌های مدارس مجازی و الکترونیکی را نمی‌دانند و فقط به خاطر گرفتن شهریه بیشتر اصرار دارند که در حوزه مدارس هوشمند کار کنند.
البته بعضی از این مدارس هم کارهای خوبی داشته و آرشیوهای خوبی در حوزه مباحث محتوای الکترونیکی دارند.همه خروجی و کارکردهای مدارس هوشمند این شده که ما در سال گذشته از 3هزار اثری که در جشنواره تولید محتوا رشد فرستادیم تنها 13 رتبه کشوری داشته‌ایم. البته این مورد نسبت به سال گذشته که تنها 5 رتبه کشوری داشتیم رشد چشمگیری داشته است اما سهم مدارس هوشمند بسیار اندک است و توقعات را برآورده نمی‌کند.
شما که چندین سال در حوزه‌های محتوایی آموزش‌وپرورش و فناوری اطلاعات کارکرده‌اید، ایرادات این مدارس هوشمند را در چه می‌بینید؟
مدارس هوشمند چند ایراد اساسی دارند. اول اینکه به لحاظ نیروی انسانی دنبال نیروی انسانی ارزان هستند و بر طبق شنیده‌ها، معلمان این مدارس اکثراً حقوق مکفی برای کار ندارند و توقعات خانواده‌ها برای آنان تعیین‌کننده‌تر از صلاح دانش آموزان و سیستم آموزشی است. به‌طور مثال نصب دوربین در کلاس درس ازنظر قانونی ممنوع است اما خیلی از این مدارس در کلاس درس دوربین نصب می‌کنند و عملاً در این مدارس رضایت خانواده‌ها برای گرفتن پول از آنان بیش از هر چیزی اهمیت دارد.
یکی از زرنگی‌های مدارس هوشمند این است که در حوزه متوسط دوره دوم که آزمون کنکور تعیین‌کننده هست ورود پیدا نکرده‌اند و معمولاً در حوزه ابتدایی فعال هستند. حوزه ابتدایی حوزه‌ای است که دانش‌آموز با مقدار کمی از علم آشنا می‌شود، البته این مدارس با برداشته شدن آزمون تیزهوشان منفعت بیشتری نیز برده‌اند چراکه با برداشته شدن این آزمون هیچ راهی برای سنجش خروجی دانش‌آموزانی که به این مدارس می‌روند وجود ندارد.
مشکل دیگر در حوزه این مدارس، به‌کارگیری نیروهایی است که یا جوان هستند و با هزینه کمی حاضر به همکاری شده‌اند و یا بازنشستگانی هستند که بعضاً خودشان تمایل به کاردارند.در این مدارس کلاس‌های بیشتری خارج از ساعات آموزشی ارائه می‌شوند و سعی می‌کنند تا دانش آموزان را بیشتر از زمانی که مصوب سند تحول بنیادین و اسناد بالادستی هست بر سر کلاس درس نگه‌دارند. این در حالی است که سیستم آموزشی فنلاند با کمترین ساعات آموزشی در بین بسیاری از کشورهای جهان رتبه بسیار بالایی در حوزه آموزشی جهان را دارد و در بعضی از رتبه‌بندی‌ها رتبه اول را کسب کرده است.
به نظر شما در بین مدارس حوزه شهر کرمان کدام مدارس بهتر عمل کرده‌اند؟
به‌طورکلی می‌شود گفت که الآن خانواده‌ها بیشتر به سمت مدارس هیئت‌امنایی روی آورده‌اند. مدارس هیئت‌امنایی،مدارس دولتی هستند که حقوق همه کارمندان و فضای آموزشی توسط دولت پرداخت می‌شود و خانواده‌ها شهریه‌ای زیر یک‌میلیون تومان پرداخت می‌کنند که از این شهریه نهایتاً 20 درصد به کادر آموزشی تعلق می‌گیرد که معمولاً خیلی از مدارس همین مبلغ را هم دریافت نمی‌کنند و کادر آموزشی با همان حقوقی که دولت به آن‌ها اختصاص داده کار می‌کنند.
لذا اکثریت این پول برای دانش‌آموز هزینه می‌شود. البته این موضوع که با توجه به میزان شهریه دریافتی، واقعاً چقدر در مدارس غیردولتی ما برای دانش‌آموز هزینه می‌شود؟ سؤالی است که بنده پاسخی برای آن ندارم و مسئولین باید پاسخگو باشند.
خانواده‌ها باید بفهمند که مدارس هوشمند می‌توانند بهترین مدارس باشند به شرطی که هوشمند بودن مدرسه دستاویزی برای کسب درآمد نباشد. بلکه یک روش و یک باور برای آموزش دانش آموزان باشد.من چند وقت پیش در یک مدرسه دولتی در ناحیه یک کرمان و در یک منطقه تقریباً پایین‌شهر کرمان چیزی را دیدم که در هیچ‌یک از مدارس هوشمند کرمان که از آن بازدید داشتم، ندیدم. در این مدرسه روی یادگیری معکوس کار می‌شد،به این شکل که معلم در یک کارگاه تجهیز شده روبه روی یک‌تخته می‌ایستد و جلوی دوربین تدریس خود را ضبط می‌کند و به دانش‌آموز می‌دهد و دانش‌آموز در خانه این تدریس را دیده و در سر کلاس درس اشکالات و ابهامات آموزشی خود را رفع می‌کند. این روش در دنیا آزمایش‌شده است اما متأسفانه در مدارس هوشمند غیردولتی این را تا این حد جدی پیگیری نمی‌کنند.
در بعضی از مدارس غیردولتی این‌طور فکر می‌شود که تنها نصب یک‌تخته هوشمند و یک ویدیو پروژکتور یک مدرسه را هوشمند می‌کند. درحالی‌که هوشمند شدن مدرسه نیازمند این هست که اولاً معلمی که در سر کلاس حاضر می‌شود روش‌های تولید محتوای الکترونیکی را بفهمد و علایق طرف مقابل را درک کند. نوشتن یک کتاب و روزنامه و یا تولید یک محتوای الکترونیکی قواعدی دارد اما در بسیاری از موارد معلمان این‌طور فکر می‌کنند که با اسکن تصویر یک کتاب و نمایش آن بر روی ویدیو پروژکتور می‌توان تولید محتوای الکترونیکی کرد.
درحالی‌که این صرفاً نشان دادن کتاب در سایز بزرگ‌تر هست. هوشمند سازی یعنی اینکه شما اگر به‌طور مثال راجع به سنگ‌ها صحبت می‌کنید در سر کلاس درس،ویدیویی از سنگ‌ها نمایش دهید که متناسب با سن دانش‌آموز باشد و با علایق و سلایق دانش‌آموز مطابقت داشته باشد. وقتی‌که همه دنیادارند به سمت مدارسی حر کت می‌کنند که مطالبشان مطابق سلیقه دانش آموزان باشند، ایران در جایگاهی قرار دارد که حتی در آن هیچ استانداردی از سمت وزارت خانه در حوزه تولید محتوای الکترونیکی وجود ندارد.
نظارت آموزش‌وپرورش بر مدارس هوشمند به چه شکل است؟ و میزان شهریه دریافتی مدارس براساس چه شاخص‌هایی است؟ تعدادی از مدارس سطح شهر که شهریه‌های بالای 7 میلیون تومان دریافت می‌کنند می‌گویند که این میزان از شهریه قانونی است و اصول مدرسه‌شان براساس استانداردهای بین‌المللی بوده و از تهران مورد نظارت قرار می‌گیرند. نظر شما در رابطه با گفته‌های این مدارس چیست؟
من نمی‌توانم باور کنم که نظارت بین‌المللی و از تهران در رابطه با این مدارس وجود داشته باشد چراکه این مدارس اساساً بسیار شلوغ می‌باشند و در طی مصاحبه‌ها و دیدارها که خود شخصاً داشتم، عیناً دیدم که افرادی که آنجا کار می‌کنند بسیاری از آموزش‌های اولیه را ندارند. ساختن یک پاورپوینت نشان‌دهنده هوشمندی یک مدرسه نیست، این آدم‌ها باید آموزش‌های خیلی تخصصی‌تر از این ببینند.
فکر نمی‌کنم هیچ مجوز دولتی در رابطه با شهریه بیشتر از 3 میلیون تومان صادرشده باشد؛اما این مسئله باید از سایر مسئولان در آموزش‌وپرورش بپرسید.
بنده به‌شخصه شنیده‌ام که شخصی زمینی را از آموزش‌وپرورش به‌منظور کاربری آموزشی گرفته است اما به دنبال استفاده تجاری از این زمین بوده است و البته جلوی کارش گرفته‌شده است. این قبیل کارها و رانت‌ها به‌غیراز تخلفات مرتبط با میزان شهریه‌ها است.
ضمن اینکه یک‌بند در رابطه با مدارس وجود دارد که انجمن اولیا مدرسه می‌تواند براساس مصوبات خود یک مبلغی به شهریه اضافه کند که همین بند قانون می‌تواند زمینه‌ساز تخلفات شهریه‌ای تعدادی از مدارس باشد.به‌طور مثال هیئت‌امنا می‌گویند که ما به دلیل برگزاری فلان کلاس n مبلغ را نیاز داریم که می‌بایست نفری m مقدار از آن را پرداخت کند.
در سر در تعدادی از مدارس غیرانتفاعی و به‌خصوص مدارس غیرانتفاعی هوشمند بنرهایی از افتخارات دانش آموزان در عرصه‌های مختلف دیده می‌شد که در مدارس دولتی دیده نمی‌شود، تعدادی از مدارس دولتی مدعی‌اند که چاپ این بنرها بیشتر جنبه تبلیغاتی داشته و این رتبه‌ها و افتخارات در مدارس دولتی نیز وجود دارد و مدارس غیرانتفاعی تنها به‌منظور بازاریابی و جذب والدین دانش آموزان به برجسته‌سازی افتخارات مدرسه خود می‌پردازند. به نظر شما این دیدگاه تا چه حد صحت دارد؟ آیا سیستمی برای رتبه‌بندی مدارس غیرانتفاعی وجود دارد؟
نمی‌شود حکم کلی صادر کرد ولی بسیاری از مدارس غیردولتی ما از بسیاری از مدارس دولتی ما بهتر هستند. در بسیاری از موارد این مدارس نسبت به مدارس دولتی بهتر عمل نموده‌اند. سوءاستفاده یک تعداد از مدارس غیردولتی نباید به همه این مدارس تعمیم داده شود.کما اینکه در همه جای دنیا مدارس خصوصی هستند و دولت به مردمی که نمی‌توانند شهریه فرزندان خود را بپردازند یارانه پرداخت می‌کند. ما در آموزش‌وپرورش بالای 1.5 میلیون تومان برای هر دانش‌آموز هزینه می‌کنیم البته این مبلغ مربوط به قبل است و شاید تاکنون این مبلغ به بیش از 2 میلیون تومان نیز رسیده باشد.
در مدارس غیردولتی تمامی شهریه را والدین می‌پردازند و می‌توان گفت که رفتن والدین به سمت این مدارس به نفع دولت هست. می‌توان گفت حرکت به سمت مدارس غیردولتی، جزئی از خصوصی‌سازی است و خوب است و در خیلی از موارد این مدارس خوب عمل می‌کنند؛اما در تعدادی از موارد، مدارسی غیرانتفاعی و هوشمندی نیز هستند که نسبت به شهریه دریافتی خود خروجی چندانی ندارند.
در زمینه رتبه‌بندی و یا سیستم رتبه‌بندی هم می‌توان گفت که در کرمان برای اولین بار شاخص‌های جدیدی در سطح کشور به نام شیوه‌نامه هوشمند سازی مدارس تعریف و ابلاغ‌شده است. در سال تحصیلی اخیر این شیوه‌نامه فرستاده‌شده و در آن 1000امتیاز برای مدارس هوشمند در نظر گرفته‌شده است که در آن مدارس باتوجه به یک پلکان و براساس آیتم‌هایی که دارند امتیاز می‌گیرند و با توجه به امتیاز دریافتی خود در 5 سطح هوشمند پیشرفته، هوشمند، نیمه‌هوشمند، الکترونیک و نیمه الکترونیک طبقه‌بندی می‌شوند.
ما در دانشگاه‌ها سیستم سطح‌بندی و رتبه‌بندی دانشگاه را براساس شاخص‌هایی چون تعداد مقالات علمی و. می‌بینیم. آیا در سیستم آموزشی مدارس، چنین سطح‌بندی برای مدارس وجود ندارد؟ این رتبه‌بندی فقط برای مدارس هوشمند است؟
همین شیوه‌نامه هوشمند سازی مدارس در حوزه سطح‌بندی مدارس کار می‌کند و به‌صورت الزامی همه مدارس غیردولتی، مدارس خاص اعم از مدارس تیزهوشان، نمونه دولتی و هیئت‌امنایی‌ها موظف‌اند که در این طرح شرکت کنند.به‌طورکلی برای اینکه بعضی از مدارس غیردولتی ما که مشتری خاص خودشان را داشته‌اند یا بعضی از مدارس دولتی که هیئت‌امنایی بودند و نیازی نمی‌دیدند که به این عرصه ورود کنند را مجبور به حرکت به سمت شیوه‌های نوین آموزشی کنیم این شیوه‌نامه آمده است. در این شیوه‌نامه آموزش نیروی انسانی از امتیاز بالایی برخوردار است و کیفیت و کمیت محتوای الکترونیکی ارائه‌شده در مدارس و اینکه چقدر معلم و چقدر دانش‌آموز تولید محتوای الکترونیکی داشته است تأثیر چشمگیری در رتبه‌بندی مدارس دارد.
آیا این رتبه‌بندی بر روی میزان شهریه تأثیر خواهد داشت؟
شاید این رتبه‌بندی در آینده بر روی میزان شهریه تأثیر داشته باشد اما در حال حاضر همچنین مصوبه‌ای وجود ندارد و تابه‌حال هیچ مدرسه‌ای در حوزه استان کرمان، این رتبه‌بندی در خصوصش انجام‌نشده است. هیچ مدرسه‌ای در استان کرمان تابه‌حال موفق نشده است که درزمینهٔ رتبه‌بندی مدارس هوشمند، رتبه هوشمند یا نیمه‌هوشمند یا حتی الکترونیک را دریافت کند. البته خیلی از مدارس در این رتبه‌بندی شرکت کرده‌اند ولی هنوز هیچ‌کدام به نتیجه‌ای نرسیده‌اند و به هیچ‌یک از این مدارس گواهینامه‌ای داده نشده است.
پس مدارس سطح شهر بر چه اساس خود را هوشمند می‌دانند و تابلو هوشمند بودن مدرسه خود را نصب‌کرده‌اند؟
اگر از مدارس سطح شهر پرسیده شود که چه مدرکی برای هوشمند بودن مدارس خوددارید، این‌ها هیچ برگه‌ای از سمت آموزش‌وپرورش را نمی‌توانند به شما ارائه دهند و قانوناً هم کسی که نامه هوشمند بودن را نداشته باشد، نباید بر روی تابلوی خود مدرسه هوشمند را بنویسد، ولی خوب تعدادی اقدام به این کارکرده‌اند.
منبع: امید کرمان
