با خاک خوش رفتاری نکردیم/وضعیت خاک همچون آب بحرانی است/نمی توانیم اعلام کنیم که اشتغال جدیدی در بخش کشاورزی اتفاق افتاده است/بهره وری در اقتصاد استان مغفول مانده است/سیستم آبیاری تحت فشار خروجی نداشت /روی بخش کشاورزی شمشیر می کشند/وزارت نیرو به وظیفه خود عمل نکرده است

گفتارنو/مرضیه قاضی زاده:

اگر چه براساس آمارهای ارائه شده در سامانه رصد، بانک مرکزی و حتی صحبت های رئیس سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان، اشتغال در بخش کشاورزی در طی سالیان گذشته روند افزایشی داشته و قریب به 65درصد از اشتغال صورت گرفته در سال گذشته مربوط به بخش کشاورزی است اما معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی شمال استان کرمان،از عدم اشتغال جدید در این بخش استان خبر می‌دهد.

محمدرضا پورخاتون در این گفت و گو به صراحت می گوید: اشتغال در بخش کشاورزی عدد مثبتی نیست و اگر خیلی خوشبینانه باشیم همان عدد اشتغال قبلی را حفظ کرده ایم. کما این که در بعضی از جاها می بینیم که اشتغال ما واقعاً از دست رفته است.

پورخاتون همچنین نسبت به وضعیت خاک استان نیز ابراز نگرانی می کند و اعلام می کند که وضعیت خاک نیز چون آب بحرانی است.

*آقای پورخاتون آمار بانک مرکزی و سامانه رصد حاکی از افزایش اشتغال در بخش کشاورزی است، اما شما پیش از این اذعان داشتید که سطح زیر کشت محصولات کشاورزی در طی چند سال گذشته افزایشی نداشته است و بالتبع آن اشتغال این بخش نیز افزوده نشده است!علت این تناقض چیست؟

بخش کشاورزی مشخصاً نیاز به یکسری از منابع مثل آب و زمین دارد و شرایط اقلیمی هم بالاخره تاثیرات گسترده ای روی این بخش می گذارد ، متأسفانه در چند سال اخیر توجه چندانی به این منابع نشده است. ما روی خاک خیلی داستان داریم و احساس می کنم این قدری که به آب توجه کردیم به خاک توجه نکردیم . در خصوص خاک هم بالاخره ما نگرانی های کارشناسی داریم و ما با خاک واقعاً خوش رفتاری نکرده ایم.خاک ما حاصل حیزی خودش را در برخی از مناطق از دست داده است.

ببینید در بخش کشاورزی متأسفانه باروری خاک تقریبا یک موضوعی است که احتیاج به یکسری از کارها و تیمارهایی دارد که کشاورز بایستی روی این خاک انجام دهد. ما از خاک به عنوان بستر گیاه نام می بریم و فکر می کنیم که جایی است که گیاه باید خودش رادر آن جا مستقر کند و بس؛ در صورتیکه این خاک می تواند به عنوان یک منبع تأمین غذا برای گیاه باشد.

همان قدری که ما از خاک مواد غذایی بر می داریم باید به آن برگردانیم، متأسفانه در بعضی از جاها به دلیل محدودیت هایی مثل شوری آب علاوه بر اینکه گیاه ما تحت تأثیر قرار گرفته است، خاک ما هم از بین رفته است.

* در چه مناطقی از استان وضعیت خاک بدتر است؟
مطالعات جامعی انجام نشده است ، اما من به عنوان کارشناس می توانم به ضرس قاطع بگویم که در خیلی از مناطق کشاورزی با خاکمان خوش رفتاری نشده است .

* ممکن است بعد از آب، خاک به بحران بعدی ما تبدیل شود؟
بله و بعد از آب نه؛ ما همین الان هم با بحران خاک مواجه هستیم ولی کسی این امر را درک نمی کند چرا که مشکل آب به چشم می اید اما کسی متوجه نمی شود که برای خاک چه اتفاقی دارد می افتد.

*آقای پورخاتون نگفتید علت تناقض آمار چیست؟
آب هم به لحاظ کمیت و هم به لحاظ کیفیت با مشکل مواجه هست و به عنوان یک منبع پایه در بخش کشاورزی است.

تغییرات اقلیمی اتفاق افتاده است، ما می بینیم که در بخش کشاورزی خشکیدگی خوشه خرما در اثر تغییرات اقلیمی به وضعیتی درآمده که اصلاً سابقه نداشت است در خصوص پسته نیز بالارفتن درجه حرارت تأثیر گذار بود.
می خواهم بگویم نتیجه این چالش ها در بحث منابع بخش کشاورزی منجر به این امر شده است که بخش کشاورزی ما در بحث تولید محصولات با چالش مواجه شود.

ما در این شرایط نمی توانیم توقع داشته باشیم و اعلام کنیم که اشتغال جدیدی در بخش کشاورزی اتفاق افتاده است، تمرکز ما در حفظ اشتغال، سرمایه گذاری و توسعه هایی بوده که در گذشته انجام شده است؛ لذا ما توسعه کمی در بخش کشاورزی نداریم.

*در بحث اشتغال چطور؟

وقتی توسعه کمی نداشتیم قاعدتا اشتغال هم نباید توسعه داشته باشد.

* رئیس سازمان جهاد کشاورزی شمال استان اذعان داشتند که الگوی کشت تغییر کرده و ما رتبه اول را درجذب اعتبارات گلخانه ای داشتیم، به نظر شما این مسئله تا چه اندازه در ایجاد اشتغال تاثیر گذار بوده است؟

این که ما امروز می آییم یک هکتار زراعتمان را تبدیل می کنیم به یک هکتار گلخانه، خوب شاید گلخانه ما می تواند 10 اشتغال داشته باشد و زراعت ما هر دو هکتاری یک اشتغال دارد؛ از این جنبه می توانیم بگویم که چون ما الگوی کشتمان را تغییر دادیم یک مقدار اشتغالمان افزایش یافته است ولی چه سطحی است؟

200هکتار در مقایسه با حدود 150 هزار هکتار زراعت و یا 300 هزار باغ عددی نیست. پس اینکه من بگویم اشتغالی که آقای مهندس اعلام کردند اشتغال جدیدی است. ببینید این اشتغال ، اشتغالی است که در راستای پروژه گلخانه ها ایجاد شده است.

می گوییم به ازای هر هکتار توسعه گلخانه ما 10 نفر شغل داریم، ما غافل از اشتغال های از دست رفته در بخش کشاورزی هستیم، در حقیقت ما اشتغال های از دست رفته را آن طرف ترازو نمی آوریم و فقط این طرف قضیه را می بینیم.

می خواهم بگویم که در برآیند این قضیه، اشتغال در بخش کشاورزی عدد مثبتی نیست و اگر خیلی خوشبینانه باشیم همان عدد اشتغال قبلی را حفظ کرده ایم. کما این که در بعضی از جاها می بینیم که اشتغال ما واقعاً از دست رفته است در همین بم، خشکیدگی خوشه خرما را ببینید. شاید شما در دید اول فقط ببینید که 80هزار تن محصول خرما از دست رفته است ولی از دست رفتن 80 هزار تن محصول خرما یعنی حداقل 8 هزار نیروی کاری ما بیکار شده اند و اشتغال ما از دست رفته است. لذا اگر بخواهم برایند اشتغال در بخش کشاورزی را ببینیم، برآیند آن مثبت نیست، هدف ما این است که بتوانیم اشتغالی که در گذشته بوده است حفظ کنیم.

*براساس آمار بانک مرکزی بخش کشاورزی 94درصد مصرف آب را به خود اختصاص داده است اما سهم آن از تولید ناخالص داخلی تنها 34 درصد درست است. البته آقای سعیدی رییس سازمان جهاد کشاورزی شمال  استان عدد 94 درصد را ناصحیح می دانند و معتقدند میزان مصرف آب در بخش کشاورزی 64 درصد است. آقای پورخاتون همان 64درصد آب نیز نسبت به میزان تولید ناخالص این بخش، رقم بالایی است! افزایش بهره وری که جهاد کشاورزی به ان تاکید دارد  کجا صورت گرفته است؟

من به عنوان یک کارشناس می گویم چرا که به هر حال هر مسئولی یک محدودیت هایی دارد و نباید هر حرفی را بزند. به عنوان یک کارشناس عرض می کنم که بهروه وری نه تنها دربخش کشاورزی بلکه در همه بخش ها اعم از صنعت هم همین داستان را دارد و بهره وری بحث مغفولی است .

ما در بحش کشاورزی علی رغم اینکه باید از زحمات گذشتگانمان تقدیر و تشکر کنیم، ما میراث دار یک فرهنگ کشاورزی سنتی هستیم که متأسفانه هر سال دارد خرد می شود و تعداد بهره برداران ما بیشتر می شود و این ها کشاورزی را به عنوان شغل های دوم و سوم خود می بینند .شما اگر کشورهایی که در بخش کشاورزی واقعا کار می کنند و در بحث بهره وری ادعا دارند را ببینید خواهید دید که آن ها به هر کس اجازه کار کشاورزی نمی دهند.

شما به عنوان کسی که می خواهید از منابع و از آب این مملکت استفاده کنید باید پروانه داشته باشید و صلاحیت شما محرز شود. باید محرز شود که شما به عنوان یک کشاورز واجد شرایط می توانید این کار را انجام دهید، پس این به عنوان یک زیر ساخت اصلی است که متأسفانه در بخش کشاورزی ما با مشکل مواجه می شود.

امروز وقتی خبرنگاری مثلاً از کرم خراط صحبت می کند همه انتظار دارند که دولت بیاید و کاری که خود کشاورز باید انجام دهد را انجام دهد، دولت وظیفه اش سیاستگذاری ، هدایتگری و نظارت است .
این که امروز کرم خراط را ملت دنبال می کنند، کرم خراط ماحصل سوء تغذیه است مثل اینکه شما به خواهر و برادرتان غدا ندهیدو بگویید چرا مریض شده است؟شما غذا داده اید که فرد مریض شده است؟

*آقای پورخاتون به هر حال جهاد کشاورزی وظیفه هدایت و نظارت را به عهده داشته و طرح هایی را با عناوین مختلف مثل طرح های سیستم آبیاری تحت فشار و کشت های نوین دنبال می کرده است .فکر نمی کنید که شاید این طرح ها چندان موثر واقع نشده است و ما نتواستیم گام موثری را در افزایش بهره وری برداریم؟

شما همین موضوع آب را که مثال زدید، بله جهاد کشاورزی الان دارد تسهیلات می دهد تا سیستم آبیاری تحت فشار و یا آبیاری مکانیزه انجام شود ولی غافل از این موضوع است که ما هدفمان بهره وری است و هدفمان سفره های ابی نیست.

سفره های آبی با آب منطقه ای است وآن سازمان باید وظیفه اش را انجام دهد. در خصوص همین موضوع هکتاری 12 الی 13 میلیون به صورت بلاعوض پرداخت می شود، ما خودمان به عنوان یک کارشناس به این نتیجه رسیدیم که این خروجی ندارد.

*علت عدم خروجی چیست؟

سیستم نظارتی با آب نیست، شما کنتور آب را باید سر یک مجموعه تولیدی بگذارید و آب را در اختیار کشاورز قرار دهید و آن وقت کشاورز خود می رود دنبال این مسئله که تسهیلات بگیرد و حمایت دریافت کند که سیستم آبیاری اش را نوین کند که البته دنیا به این شکل نیست و خود کشاورز سیستم آبیاری اش را نوین می کند.

ما این قسمت را فراموش کرده ایم، مثل اینکه در خانه شما کنتور آب را نگذارند و بعد از شما بخواهند که دنبال یکسری دوش با بهره وری بالا بروید و وسیله هایتان را نوین کنید آیا شما به عنوان یک شهروند حاضرید که این کار را انجام دهید؟ خوب جواب نه است.

وقتی که شما کنتور داشته باشید و قبض آب برای شما بیاید؛ شما قدر آب را می دانید. در بخش کشاورزی این مسئله اتفاق نیفتاده است و کشاورز هر جور که بخواهد از این منابع آبی استفاده می کند. کشاورز به جای 20 لیتر 30 لیتر بر می داشت، چه کسی می گفت که چرا 30 لیتر بر می داری؟

به جای 5 هزار ساعت دارد 8 هزار و 600 ساعت بر می دارد چه کسی نظارت می کند که چرا اینقدر آب برداشت می شود؟ آن وقت از من انتظار دارید که سیستم آبیاری اش را نوین کند و بعد توقع دارید که بهروه وری اتفاق بیفتد.

اگر ورودی کار مدیریت شده و نظارت شده باشد و حجم مشخصی آب تحویل کشاورز شود فرضاً 8 هزار متر مکعب آب به کشاورز تحویل داده شود و حالا این 8 هزار متر مکعب را خود کشاورز مدیریت کند، آن وقت است که کشاورز دنبال من می آید و مشاوره می گیرد تا چکار کند پرت آب را کاهش دهد و چه چیزی بکارد که در قبال هزینه پرداختی آب اش، محصول و عایدی بهتری داشته باشد؛لذا وقتی قسمت اول نباشد هر چقدر که من اینجا آموزش دهم و اطلاع رسانی کنم فایده ندارد و کشاورز راه خودش را می رود.

منطورتان این است که سیستم های آبیاری نوینی که اینقدر بر روی ان ها مانور داده می شد، کارایی نداشت؟

بله از نظر بهره وری به عنوان یک شیوه مدیریت بهره وری است اما کافی نیست.

* کنتور های هوشمند نتوانست کاری انجام دهد؟

کجاست کنتور هوشمند ما ندیدم و جایی هم سراغ نداریم.

*در رفسنجان که این کنتورها زده شده است؟

اگر زدند برید بپرسید که چرا کار نمی کند.می خواهم بگویم که وزارت نیرو که حالا اسم هم نخواهم ببرم چرا که همیشه می گویند شما مدعی هستید.اما بالاخره این دستگاه متولی این قسمت است و به وظیفه خود عمل نکرده است.
جهاد کشاورزی پول می دهد و سیستم نوین پیاده می کند ولی همین جور که شما می گویید آن جور که باید نمی توانیم توقع بهره وری داشته باشیم.

*به طور کلی دو رویکرد در بخش کشاورزی وجود دارد، رویکرد اول بر کفایت کاشت بر این حوزه تاکید می کند و معتقداست که استان کرمان باید به سمت بخش صنعت و گردشگری حرکت کند اما در مقابل آن رویکرد دوم بر پیشینه کشاورزی استان تأکید دارد و معتقد است که نمی توان این بخش را رها کرد. شما با کدام رویکرد موافقید؟

ببینید با توجه به سرمایه گذاری که درگذشته در این حوزه انجام شده است و اینکه فرهنگ استان ما به بخش کشاورزی خو گرفته است نمی توان بر روی آن خط بطلان کشید.

ما باید کمک کنیم این بخش بهره ور شود، حالا محدودیت اصلی ما آب است و باید حداقل نسبت به آب بخش کشاورزی را محک بزنیم.

لازمه این قضیه یکسری اتفاقات است و باید دستگاه هایی که به عنوان دستگاه خدمت رسان در بخش کشاورزی هستند هماهنگ شوند . اگر این قضیه اتفاق بیفتد به جرأت می توانم بگویم که بخش کشاورزی با توجه به فرمول هایی که دارد می تواند محصولی تولید کند که خیلی از بخش های دیگر نتوانند . مضاف بر اینکه نمی توان به راحتی از اشتغالی که در این بخش به وجود آمده است گذر کرد.

این که حالا دوستان از بخش های دیگر هر از چند گاهی شمشیری می کشند روی بخش کشاورزی، خوب باید گفت کسی که جلوی آن ها را نگرفته است شما بیایید و بخشتان را فعال کنید.

ببینید مردم و سرمایه گذاران خیلی هوشیارتر از این حرف ها هستند و پول شان را روی بخشی هزینه نمی کنند که خروجی نداشته باشد.

امروز باغات پسته ما وضع این چنینی دارند و حال آمریکا را مثال می زنند و در سر کشاورزان ما می زنند؛ ببینید آمریکا امروز داستان 20 الی 30 سال پیش ما را داشته است . ما در رفسنجان پیش از این عملکرد 2 تا 2.5 تن داشتیم چون اب داشتیم و شرایط اقلیمی مان خوب بود.

بله امریکا امروز سرمایه گذاری کرده است وآب دارد و محدودیت ما را ندارد و دارد 2.5 تن تولید می کند، حالا همه می گویند چون آمریکا وضعیتش این است پس ما کشاورزی مان را محکوم کنیم.کشاورزی ما الان دچار یک مریضی شده است و همه باید در این قضیه کمک کنند .

*نظرتان در خصوص انتقال پسته از کرمان چیست، پیش از این آقای جلال پور  اذعان داشتند که در دو دهه پیش نظر بخش خصوصی بر انتقال پسته بوده است!

منتقل شود، چه ایرادی دارد! این اتفاق به خودی خود دارد می افتد. ما بالاخره در خصوص محصول پسته یک جایگاه و یک رتبه ای در دنیا داریم. یک کشوری مثل آمریکا حواسش خیلی جمع است و بی خود روی یک محصولی مثل پسته سرمایه گذاری نمی کند، این موضوع هوش کشاورزان ما را می رساند که بهترین الگوی کشت را انتخاب کردند که متاسفانه حال به دلیل شرایط و منابع آبی با مشکل مواجه شده است.

چه اشکالی دارد، خوب کرمان تجارب خودش را به استان هایی منتقل کند که آب دارند مثل استان های شمالی و غربی و جاهایی که واقعاً مستعد پسته هستند. به هر حال باید این برند پسته و این میزان پسته در کشور حفظ شود و واقعا در بحث کشاورزی اگر من به عنوان یک کارشناس بخواهم یک محصولی که به لحاظ الگوی کشت بهره ور باشد را معرفی کنم پسته است؛ هم اکنون ما با 5 الی 4 متر مکعب آب داریم پسته تولید می کنیم در صورتیکه نیاز ابی ان 8 الی 9 متر مکعب است.

ما داریم به باغات پسته مان 4 الی 5 متر مکعب آب می دهیم و بعد انتظار داریم با آمریکایی که حدود 11 مترمکعب آب به باغاتش می دهد، تولیدمان یکی شود.

چه بهتر اینکه جاهایی که الان آب دارند به جای این که یکسری محصولات آب بر بدون ارزش اقتصادی تولید کنند، محصول پسته تولید کنند. این افتخاری برای کشور است و من هم مخالفتی با انتقال پسته به سایر استان ها ندارم کما این که الحمدالله این کار اتفاق افتاده و الان خیلی از استان ها حتی آذربایجان شرقی اقدام به کاشت پسته کرده است.