اختصاصی/ گفتارنو در گفت و گو با یک دکترای علوم ارتباطات به واکاوی علل بی اعتمادی جامعه به رسانه های رسمی پرداخته است
سال های نه چندان دور، صدا و سیما و به خصوص بخش خبری اش برای مردم ارج و قربی داشت. آن روزها که نه شبکه اجتماعی بود و نه مثل حالا دسترسی مردم به رسانه های خارج از کشور آسان بود، مردم اخبار را از تلویزیون رسمی ایران دنبال می کردند.اما حالا صدا و سیما و بخش های خبری اش دیگر آن ارج و قرب سابق را ندارند.اما چگونه این اتفاق رخ داده است.
گفتارنو/ سمیرا کریمی افشار:
سال‌های نه چندان دور، صدا و سیما و به خصوص بخش خبری اش برای مردم ارج و قربی داشت. آن روزها که نه شبکه اجتماعی بود و نه مثل حالا دسترسی مردم به رسانه‌های خارج از کشور آسان بود، مردم اخبار را از تلویزیون رسمی ایران دنبال می‌کردند. اما حالا صدا و سیما و بخش‌های خبری اش دیگر آن ارج و قرب سابق را ندارند. اما چگونه این اتفاق رخ داده است.
با عباس تقی زاده، دکترای علوم ارتباطات، مشاور رسانه‌ای استاندارکرمان و مدیر کل روابط عمومی استانداری به گفتگو نشسته ام و از او علل بی اعتمادی مردم به رسانه‌های رسمی و نقش این بی اعتمادی در فراهم شدن بستر انتشار اخبار جعلی را جویا شدم که در ادامه می‌خوانید.
بعضی‌ها بدون اطلاع از درستی خبری آن را منتشر می‌کنند چطور می‌شود از انتشار اخبار جعلی جلوگیری کرد؟
وقتی در شرایط بحرانی قرار می‌گیریم نیاز به اطلاعات و اخبار در بین مردم و کسانی که درگیر بحران هستند افزایش می‌یابد. افراد به دنبال پاسخ سوالاتشان هستند وچون در ابهام و سردرگمی به سر می‌برند نیاز دارند راه حل‌هایی برای غلبه بر بحران یا مدیریت بحران به آن‌ها داده شود.
در بحران‌ها افراد از لحاظ عاطفی و روانی تحریک و دچار اضطراب و استرس می‌شوند ودر عین حال تمایل به اشتراک احساسات و ترس هم بیشتر می‌شود. ما شاهد هستیم افرادی که در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند احساسات و ترس هایشان را با دیگران به اشتراک می‌گذارند و وقتی دیگران هم با آن‌ها ابراز همدردی می‌کنند تاحدودی به آرامش می‌رسند.
در این شرایط بستر برای انتشار اخبار جعلی و شایعات فراهم می‌شود. از طرف دیگر بخاطر ابهامی که در اطلاع رسانی از سوی مراجع رسمی وجود دارد از لحاظ اجتماعی و شرایط جامعه پذیرش هرنوع شایعه و خبر جعلی فراهم می‌شود.
در شرایط بحرانی چطور باید اطلاع رسانی شود؟
در شرایط بحرانی بهترین کار ایجاد یک ستاد اطلاع رسانی ویژه یک بحران است که متخصصانی مرتبط با بحران در آن حضور داشته باشند. در عین حال روانشناس و افراد آشنا به حوزه رسانه و افراد امنیتی نیز حضور داشته باشند.
در شرایط فعلی که با بحران کرونا مواجه هستیم آیا رسانه‌ها و نهاد‌های مسئول اطلاعات را به شکل مناسب در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند؟
طبق تجربه‌ای که داریم مراجع رسمی از یک سو قدری با تاخیر اطلاعات را منتشر می‌کنند و از سوی دیگر همه اطلاعات مورد نیاز مخاطب را منتشر نمی‌کنند و بسیاری از سوالات بدون پاسخ می‌ماند. یا سیاست اعلام یک طرفه اخبار را درپیش می‌گیرند و امکان تعامل در ارتباط‌های رسانه‌ای تقریبا ناچیز است.
ما شاهدیم که در حوزه کرونا ویروس از طریق رسانه‌های جمعی اطلاع رسانی می‌شود خاصیت این رسانه‌های جمعی ارتباط یک طرفه است. یعنی یکسری اطلاعات را می‌دهند، اما بسیاری از سوالات بی پاسخ می‌ماند. ما نیاز داریم در این شرایط کنار استفاده از ظرفیت رسانه‌های جمعی مثل صدا و سیما از ظرفیت خبرگزاری ها، پایگاه‌های خبری، مطبوعات و شبکه‌های اجتماعی معتبر و مستند نیز استفاده کنیم.
چطور در فضای مجازی خبر جعلی را از خبر واقعی تشخیص بدهیم؟
یک اشتباهی که صورت گرفته این است که گاهی همه به شبکه‌های اجتماعی برچسب بی اعتبار بودن می‌زنند درصورتی که ما امروزه دراین فضا زندگی می‌کنیم. هر محتوایی که در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شود اگر منبع خبر آن مراجع رسمی باشد اعتبار دارد. اما صفحاتی که مربوط به افراد ناشناس است اخباری که منتشر می‌کنند قابل استناد و معتبر نیستند.
در عین حال برخی از افراد به دلایل شخصی یا مسائل اقتصادی و سیاسی یا انگیزه‌های مختلف اخبار جعلی منتشر می‌کنند. این صفحات فرمت و شیوه انتشار اخبار را با رسانه‌های رسمی شبیه سازی می‌کنند و بر آن اساس اخبارشان را منتشر می‌کنند.
در این شرایط هرآن چیزی که منتشر می‌شود با سلامت افراد جامعه مرتبط است لذا بایستی اخبار را با رسانه‌های مرجع و رسمی کنترل کنیم و لینک خبر و نقل قول خبر را تعقیب کنیم و به دنبال صحت خبر باشیم.
چرا مردم به رسانه‌های رسمی بی اعتماد شدند؟
واقعیت این است و پژوهش‌ها و ارزیابی‌های میدانی نشان می‌دهد که مرجعیت رسانه‌ای در کشور ما مثل سابق نیست و کاهش اعتماد به رسانه‌های رسمی یک باره اتفاق نیفتاده و در طول زمان رخ داده و بازسازی آن قدری مشکل است.
این بی اعتمادی دلایل متنوعی داشته است یکی از دلایل تاخیر در اطلاع رسانی بوده است یا اطلاعات ناقص بوده و بقیه رسانه‌ها اخبار را کامل کردند رسانه‌های ما نیز آن اخبار را تایید کردند. خیلی از خبر‌ها هم اگر در رسانه‌های دیگر منتشر نمی‌شد در رسانه‌های ما نیز منتشر نمی‌شد.
الان یک فضایی شکل گرفته که بخشی از تولیدات رسانه‌های رسمی ما در مقابل پاسخگویی به رسانه‌های دیگر که اخبارو اطلاعاتی را مننتشر می‌کنند حالت انفعالی پیدا کرده در حالیکه یک رسانه اگر می‌خواهد اعتماد سازی کند باید جریان ساز خبری و فعال باشد.اما درانفعال رسانه‌ها ممکن است خود رسانه نقشی نداشته باشد و سیاست اطلاع رسانی در کشور به این شکل باشد و رسانه قربانی فضا شود.
بخشی هم به بیرون رسانه مرتبط می‌شود و مدیرانی که اطلاع رسانی را جامع و به موقع انجام نمی‌دهند هم به رسانه وهم اعتماد عمومی آسیب می‌زند این‌ها درنهایت به ضرر جامعه و یک کشور تمام خواهد شد.در زمان بحران شاید نتوانیم این بی اعتمادی را باز سازی کنیم در طول زمان باید برنامه ریزی کنیم تا اعتماد دوباره جلب شود.
بی اعتمادی مردم به رسانه‌ها چه تاثیری بر مدیریت بحران می‌گذارد؟
در شرایط بحرانی به اعتماد مردم به رسانه‌های رسمی نیازمند هستیم بخاطر اینکه اگر دچار هرج و مرج رسانه‌ای شویم علاوه بر اینکه باید بحران را مدیریت کنیم باید فضا و افکار عمومی و همین طور جنگ رسانه‌ای را نیز مدیریت کنیم.
مدیریت جنگ رسانه‌ای خیلی سخت‌تر از مدیرت بحران است و نیرو‌هایی که باید وارد مدیرت بحران شوند دچار فرسایس می‌شوند و انرژی شان را باید برای مدیریت اخبار جعلی وشایعات صرف کنند.
درحالیکه اگر ما یک ستاد فعال اطلاع رسانی با اشراف به تمام مسائل داشته باشیم که به سرعت وارد عمل شود و در عین حال مراجعی که باید اطلاعات را در اختیار بگذارند همکاری کنند و مسیر‌های اطلاع رسانی باز باشد در کمترین زمان اطلاعات صحیح و به موقع منتشر شوند خود به خود بسیاری از اخبار جعلی و شایعات در ابتدا منتشر نمی‌شوند. هنگام اطلاع رسانی در مواقع بحران نباید مانند اطلاع رسانی در مواقع عادی عمل کنیم.
آیا اخبار کرونایی کرمان جامع و به موقع منتشر شد؟
طبق اعلام رسمی وزارت بهداشت از ظهر یکشنبه کرمان از وضعیت سفید خارج شد درحالی که قبلا توسط دانشگاه علوم پزشکی گفته می‌شد درست است که کرمان وضعیت سفید دارد، اما به معنی عدم وجود کرونا در کرمان نیست و این ویروس در چرخش است.
اما باز هم عموم مردم فکر می‌کردند که مواردی هست که گفته نمی‌شود. حتی آمار مرگ هم در بیمارستان افضلی پور شنیده می‌شد؟
بله، این نشان می‌دهد ما دچار ضعف بودیم و این ضعف کلی است و متوجه یک سازمان خاص نیست، اما از موقعی که کرمان از وضعیت سفید خارج شده است وضعیت فرق می‌کند و ما باید بدانیم با اعلام بیماران مبتلا به کرونا در کرمان حساسیت و ترس مردم و نیاز آن‌ها بیشتر شده و طبیعی است.
ما به مسئله ویروس کرونا باید نگاه چندوجهی داشته باشیم یعنی هم نگاه پزشکی و درمانی و هم نگاه اجتماعی و روانشناسانه داشته باشیم و هم مسائل اقتصادی و امنیتی را مد نظر قرار دهیم.
ما شاهد بودیم در روزهای گذشته خبر جعلی ورود دو اتوبوس از قم به کرمان به همراه یک عکس به سرعت منتشر شد و تقریبا همه آن را باور کردند، اما بازرسی‌ها نشان داد که این خبر جعلی بوده است و عکس مربوط به سال‌های قبل بوده است. اما بخاطر جو روانی که درجامعه وجود دارد همه باور کردند. تعداد کسانیکه این تکذیبیه و اثبات جعلی بودن این خبر را دیدند کمتر بود و عده‌ای با شک و تردید به این موضوع نگاه می‌کنند. ما باید در شیوه اطلاع رسانی اخبارمان تغییر ایجاد کنیم.
ما نیاز به یک همدردی عمومی داریم و این مهم توسط رسانه‌ها فراهم می‌شود. باید از پزشکان و پرستاران قدردانی شود. در بخش مسائل مذهبی نیز نیاز داریم نمازجمعه و نماز جماعت و اجتماعات مذهبی هم تابع نظر وزارت بهداشت و درمان نیز برگزار شود.
اما گفته می‌شود این تجمعات باعث شیوع کرونا می‌شود؟
کم کردن و تعطیلی این اجتماعات نیاز به اقناع مردم دارد و صرفا در این موارد صحبت کردن یک مقام سیاسی یا بهداشتی کافی نیست نیاز هست تا شخصیت‌ها و کارشناسان مذهبی هم صحبت کنند.ما باید نیازهای خبری مردم را بگیریم و به آن‌ها پاشخ دهیم وگرنه دیگران به آن‌ها پاسخ می‌دهند که تخصص ندارند.
گاهی در فضای مجازی اخباری منتشر می‌شود دال بر اینکه برخی مراکز درمانی شرایط ایزوله و بهداشتی رارعایت نمی‌کند. اینگونه اخبار گاهی از زبان کسانی بیان می‌شود که در بین مردم شناخته شده هستند و مردم حرف آن‌ها را باور می‌کنند و این به شیوع اخبار بعضا جعلی دامن می‌زند.
وقتی فردی اینچنین گزارشاتی را عنوان می‌کند باید اطلاعات پزشکی داشته باشد و بداند در این شرایط یک بیمارستان باید چه پروتوکل‌هایی را رعایت کند. اگر این پروتوکل‌ها را بدانیم و تطبیق دهیم با شرایط فعلی بیمارستان. اما بعضی وقت‌ها بر اساس انتظارات خودمان قضاوت می‌کنیم.
مثلا درخصوص استفاده از ماسک صحبت‌های زیادی مطرح می‌شود که شاید از نظر پزشکان استفاده از ماسک در یک شرایطی ضرورت نداشته باشد.
من قبل از اینکه شنیده‌ها و دیده‌های خودم را در فضای مجازی منتشر کنم باید دلیل کمبود‌ها را از مسئولین بیمارستانی بپرسم و همراه با پاسخ آن‌ها اظهاراتم را منتشر کنم این می‌تواند یک مطالبه باشد ومن هم مشکلات و هم پاسخ هارا مطرح کردم.
اما وقتی به شکل‌های دیگرو فقط اظهارات خودمان را مطرح کنیم باعث ایجاد ترس در بین مردم می‌شویم و گمان می‌کنند در بیمارستان‌ها نکات بهداشتی رعایت نمی‌شود درحالیکه ممکن است در برخی موارد کاستی‌هایی که می‌بینیم توجیه پزشکی و علمی داشته باشد. در بیمارستان سطوح مختلفی از مراقبت‌ها وجود دارد یک جایی نیاز به ایزوله دارد و یک جایی ندارد.
آیا انتشار گزینشی و مصلحتی خبر به آرامش جامعه کمک می‌کند یا انتشار اخبار به صورت کامل؟
امروزه ما نمی‌توانیم به انتشار گزینش و مصلحتی اخبار اقدام کنیم چراکه جریان اطلاع رسانی در انحصار یک گروه خاص نیست که گزینشی عمل کنند. از سوی دیگر فضای امروزه فضایی است که همه به عنوان یک رسانه عمل می‌کنند. ما باید اخلاق را در انتشار اخبار و اطلاعات مدنظر قرار دهیم.
انتشار برخی اخبار و اطلاعات که خلاف مصالح ملی و امنیتی باشد طبق قانون منع شده است، اما درزمینه‌هایی که با سلامت مردم سر و کار داریم نباید دست به انتشار گزینشی و مصلحتی اخبار بزنیم. همه اخبار باید به اطلاع مردم برسد، اما شیوه اطلاع رسانی ممکن است باهم تفاوت داشته باشد.
فضای رسانه‌ای کشور‌های توسعه یافته در رابطه با خبر رسانی در مواقع بحران چگونه عمل می‌کنند؟
کشور‌هایی که رسانه‌های آن استقلال دارند و حرفه‌ای عمل می‌کنند معمولا روزنامه نگاران یا خبرنگاران تخصصی دارند.
اصولی که رعایت می‌شود این است که همواره نیرو‌هایی که در اطلاع رسانی استفاده می‌شود نیرو‌های دخیل در مدیریت بحران هستند.
دوم رسانه‌ها به سمت تضعیف نیرو‌هایی که در بحران فعالیت می‌کنند حرکت نمی‌کنند. در روزهای اولیه همه توان خودشان را به سیستم مدیریت بحران اضافه می‌کنند تا بحران را مدیریت کنند ممکن است بعد از بحران عملکرد مسئولین را ارزیابی و نقد کنند، اما در شرایط بحران به این سمت نمی‌روند چرا که ما اگر در شروع بحران عملکرد و توانمندی مسئولینی که بحران را مدیریت می‌کنند را زیر سوال ببریم و توانمندی آن‌ها را نزد مردم تقلیل بدهیم میزان امید مردم کاسته می‌شود.
سوم حریم شخصی قربانیان آن بحران را رعایت می‌کنند تا انتشار اخبار و تصاویر آن‌ها دچار یک مشکل مضاعف نشود. در ضمن اتاق‌های خبر تشکیل می‌شود که فرایند اطلاع رسانی شفاف وجود دارد و اجازه داده می‌شود رسانه‌ها درمحل‌های مختلف حضور یابند و با رعایت مسائلی که گفتم تصاویر را ضبط و منتشر کنند.
در زمان شروع یک بحران ممکن است ما مجبور باشیم از یک استدیو اخبار را منتشر کنیم، اما بعد از یکی دوروز باید در محیط‌های درگیر بحران گزارش دهیم تا اقدامات را ببینند. به غیر از صدا و سیما باید به رسانه‌های دیگر هم این اجاره داده شود تا تصاویر را ضبط و منتشر کنند.
سال‌های نه چندان دور، صدا و سیما و به خصوص بخش خبری اش برای مردم ارج و قربی داشت. آن روزها که نه شبکه اجتماعی بود و نه مثل حالا دسترسی مردم به رسانه‌های خارج از کشور آسان بود، مردم اخبار را از تلویزیون رسمی ایران دنبال می‌کردند. اما حالا صدا و سیما و بخش‌های خبری اش دیگر آن ارج و قرب سابق را ندارند. اما چگونه این اتفاق رخ داده است.
با عباس تقی زاده، دکترای علوم ارتباطات، مشاور رسانه‌ای استاندارکرمان و مدیر کل روابط عمومی استانداری به گفتگو نشسته ام و از او علل بی اعتمادی مردم به رسانه‌های رسمی و نقش این بی اعتمادی در فراهم شدن بستر انتشار اخبار جعلی را جویا شدم که در ادامه می‌خوانید.
بعضی‌ها بدون اطلاع از درستی خبری آن را منتشر می‌کنند چطور می‌شود از انتشار اخبار جعلی جلوگیری کرد؟
وقتی در شرایط بحرانی قرار می‌گیریم نیاز به اطلاعات و اخبار در بین مردم و کسانی که درگیر بحران هستند افزایش می‌یابد. افراد به دنبال پاسخ سوالاتشان هستند وچون در ابهام و سردرگمی به سر می‌برند نیاز دارند راه حل‌هایی برای غلبه بر بحران یا مدیریت بحران به آن‌ها داده شود.
در بحران‌ها افراد از لحاظ عاطفی و روانی تحریک و دچار اضطراب و استرس می‌شوند ودر عین حال تمایل به اشتراک احساسات و ترس هم بیشتر می‌شود. ما شاهد هستیم افرادی که در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند احساسات و ترس هایشان را با دیگران به اشتراک می‌گذارند و وقتی دیگران هم با آن‌ها ابراز همدردی می‌کنند تاحدودی به آرامش می‌رسند.
در این شرایط بستر برای انتشار اخبار جعلی و شایعات فراهم می‌شود. از طرف دیگر بخاطر ابهامی که در اطلاع رسانی از سوی مراجع رسمی وجود دارد از لحاظ اجتماعی و شرایط جامعه پذیرش هرنوع شایعه و خبر جعلی فراهم می‌شود.
در شرایط بحرانی چطور باید اطلاع رسانی شود؟
در شرایط بحرانی بهترین کار ایجاد یک ستاد اطلاع رسانی ویژه یک بحران است که متخصصانی مرتبط با بحران در آن حضور داشته باشند. در عین حال روانشناس و افراد آشنا به حوزه رسانه و افراد امنیتی نیز حضور داشته باشند.
در شرایط فعلی که با بحران کرونا مواجه هستیم آیا رسانه‌ها و نهاد‌های مسئول اطلاعات را به شکل مناسب در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند؟
طبق تجربه‌ای که داریم مراجع رسمی از یک سو قدری با تاخیر اطلاعات را منتشر می‌کنند و از سوی دیگر همه اطلاعات مورد نیاز مخاطب را منتشر نمی‌کنند و بسیاری از سوالات بدون پاسخ می‌ماند. یا سیاست اعلام یک طرفه اخبار را درپیش می‌گیرند و امکان تعامل در ارتباط‌های رسانه‌ای تقریبا ناچیز است.
ما شاهدیم که در حوزه کرونا ویروس از طریق رسانه‌های جمعی اطلاع رسانی می‌شود خاصیت این رسانه‌های جمعی ارتباط یک طرفه است. یعنی یکسری اطلاعات را می‌دهند، اما بسیاری از سوالات بی پاسخ می‌ماند. ما نیاز داریم در این شرایط کنار استفاده از ظرفیت رسانه‌های جمعی مثل صدا و سیما از ظرفیت خبرگزاری ها، پایگاه‌های خبری، مطبوعات و شبکه‌های اجتماعی معتبر و مستند نیز استفاده کنیم.
چطور در فضای مجازی خبر جعلی را از خبر واقعی تشخیص بدهیم؟
یک اشتباهی که صورت گرفته این است که گاهی همه به شبکه‌های اجتماعی برچسب بی اعتبار بودن می‌زنند درصورتی که ما امروزه دراین فضا زندگی می‌کنیم. هر محتوایی که در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شود اگر منبع خبر آن مراجع رسمی باشد اعتبار دارد. اما صفحاتی که مربوط به افراد ناشناس است اخباری که منتشر می‌کنند قابل استناد و معتبر نیستند.
در عین حال برخی از افراد به دلایل شخصی یا مسائل اقتصادی و سیاسی یا انگیزه‌های مختلف اخبار جعلی منتشر می‌کنند. این صفحات فرمت و شیوه انتشار اخبار را با رسانه‌های رسمی شبیه سازی می‌کنند و بر آن اساس اخبارشان را منتشر می‌کنند.
در این شرایط هرآن چیزی که منتشر می‌شود با سلامت افراد جامعه مرتبط است لذا بایستی اخبار را با رسانه‌های مرجع و رسمی کنترل کنیم و لینک خبر و نقل قول خبر را تعقیب کنیم و به دنبال صحت خبر باشیم.
چرا مردم به رسانه‌های رسمی بی اعتماد شدند؟
واقعیت این است و پژوهش‌ها و ارزیابی‌های میدانی نشان می‌دهد که مرجعیت رسانه‌ای در کشور ما مثل سابق نیست و کاهش اعتماد به رسانه‌های رسمی یک باره اتفاق نیفتاده و در طول زمان رخ داده و بازسازی آن قدری مشکل است.
این بی اعتمادی دلایل متنوعی داشته است یکی از دلایل تاخیر در اطلاع رسانی بوده است یا اطلاعات ناقص بوده و بقیه رسانه‌ها اخبار را کامل کردند رسانه‌های ما نیز آن اخبار را تایید کردند. خیلی از خبر‌ها هم اگر در رسانه‌های دیگر منتشر نمی‌شد در رسانه‌های ما نیز منتشر نمی‌شد.
الان یک فضایی شکل گرفته که بخشی از تولیدات رسانه‌های رسمی ما در مقابل پاسخگویی به رسانه‌های دیگر که اخبارو اطلاعاتی را مننتشر می‌کنند حالت انفعالی پیدا کرده در حالیکه یک رسانه اگر می‌خواهد اعتماد سازی کند باید جریان ساز خبری و فعال باشد.اما درانفعال رسانه‌ها ممکن است خود رسانه نقشی نداشته باشد و سیاست اطلاع رسانی در کشور به این شکل باشد و رسانه قربانی فضا شود.
بخشی هم به بیرون رسانه مرتبط می‌شود و مدیرانی که اطلاع رسانی را جامع و به موقع انجام نمی‌دهند هم به رسانه وهم اعتماد عمومی آسیب می‌زند این‌ها درنهایت به ضرر جامعه و یک کشور تمام خواهد شد.در زمان بحران شاید نتوانیم این بی اعتمادی را باز سازی کنیم در طول زمان باید برنامه ریزی کنیم تا اعتماد دوباره جلب شود.
بی اعتمادی مردم به رسانه‌ها چه تاثیری بر مدیریت بحران می‌گذارد؟
در شرایط بحرانی به اعتماد مردم به رسانه‌های رسمی نیازمند هستیم بخاطر اینکه اگر دچار هرج و مرج رسانه‌ای شویم علاوه بر اینکه باید بحران را مدیریت کنیم باید فضا و افکار عمومی و همین طور جنگ رسانه‌ای را نیز مدیریت کنیم.
مدیریت جنگ رسانه‌ای خیلی سخت‌تر از مدیرت بحران است و نیرو‌هایی که باید وارد مدیرت بحران شوند دچار فرسایس می‌شوند و انرژی شان را باید برای مدیریت اخبار جعلی وشایعات صرف کنند.
درحالیکه اگر ما یک ستاد فعال اطلاع رسانی با اشراف به تمام مسائل داشته باشیم که به سرعت وارد عمل شود و در عین حال مراجعی که باید اطلاعات را در اختیار بگذارند همکاری کنند و مسیر‌های اطلاع رسانی باز باشد در کمترین زمان اطلاعات صحیح و به موقع منتشر شوند خود به خود بسیاری از اخبار جعلی و شایعات در ابتدا منتشر نمی‌شوند. هنگام اطلاع رسانی در مواقع بحران نباید مانند اطلاع رسانی در مواقع عادی عمل کنیم.
آیا اخبار کرونایی کرمان جامع و به موقع منتشر شد؟
طبق اعلام رسمی وزارت بهداشت از ظهر یکشنبه کرمان از وضعیت سفید خارج شد درحالی که قبلا توسط دانشگاه علوم پزشکی گفته می‌شد درست است که کرمان وضعیت سفید دارد، اما به معنی عدم وجود کرونا در کرمان نیست و این ویروس در چرخش است.
اما باز هم عموم مردم فکر می‌کردند که مواردی هست که گفته نمی‌شود. حتی آمار مرگ هم در بیمارستان افضلی پور شنیده می‌شد؟
بله، این نشان می‌دهد ما دچار ضعف بودیم و این ضعف کلی است و متوجه یک سازمان خاص نیست، اما از موقعی که کرمان از وضعیت سفید خارج شده است وضعیت فرق می‌کند و ما باید بدانیم با اعلام بیماران مبتلا به کرونا در کرمان حساسیت و ترس مردم و نیاز آن‌ها بیشتر شده و طبیعی است.
ما به مسئله ویروس کرونا باید نگاه چندوجهی داشته باشیم یعنی هم نگاه پزشکی و درمانی و هم نگاه اجتماعی و روانشناسانه داشته باشیم و هم مسائل اقتصادی و امنیتی را مد نظر قرار دهیم.
ما شاهد بودیم در روزهای گذشته خبر جعلی ورود دو اتوبوس از قم به کرمان به همراه یک عکس به سرعت منتشر شد و تقریبا همه آن را باور کردند، اما بازرسی‌ها نشان داد که این خبر جعلی بوده است و عکس مربوط به سال‌های قبل بوده است. اما بخاطر جو روانی که درجامعه وجود دارد همه باور کردند. تعداد کسانیکه این تکذیبیه و اثبات جعلی بودن این خبر را دیدند کمتر بود و عده‌ای با شک و تردید به این موضوع نگاه می‌کنند. ما باید در شیوه اطلاع رسانی اخبارمان تغییر ایجاد کنیم.
ما نیاز به یک همدردی عمومی داریم و این مهم توسط رسانه‌ها فراهم می‌شود. باید از پزشکان و پرستاران قدردانی شود. در بخش مسائل مذهبی نیز نیاز داریم نمازجمعه و نماز جماعت و اجتماعات مذهبی هم تابع نظر وزارت بهداشت و درمان نیز برگزار شود.
اما گفته می‌شود این تجمعات باعث شیوع کرونا می‌شود؟
کم کردن و تعطیلی این اجتماعات نیاز به اقناع مردم دارد و صرفا در این موارد صحبت کردن یک مقام سیاسی یا بهداشتی کافی نیست نیاز هست تا شخصیت‌ها و کارشناسان مذهبی هم صحبت کنند.ما باید نیازهای خبری مردم را بگیریم و به آن‌ها پاشخ دهیم وگرنه دیگران به آن‌ها پاسخ می‌دهند که تخصص ندارند.
گاهی در فضای مجازی اخباری منتشر می‌شود دال بر اینکه برخی مراکز درمانی شرایط ایزوله و بهداشتی رارعایت نمی‌کند. اینگونه اخبار گاهی از زبان کسانی بیان می‌شود که در بین مردم شناخته شده هستند و مردم حرف آن‌ها را باور می‌کنند و این به شیوع اخبار بعضا جعلی دامن می‌زند.
وقتی فردی اینچنین گزارشاتی را عنوان می‌کند باید اطلاعات پزشکی داشته باشد و بداند در این شرایط یک بیمارستان باید چه پروتوکل‌هایی را رعایت کند. اگر این پروتوکل‌ها را بدانیم و تطبیق دهیم با شرایط فعلی بیمارستان. اما بعضی وقت‌ها بر اساس انتظارات خودمان قضاوت می‌کنیم.
مثلا درخصوص استفاده از ماسک صحبت‌های زیادی مطرح می‌شود که شاید از نظر پزشکان استفاده از ماسک در یک شرایطی ضرورت نداشته باشد.
من قبل از اینکه شنیده‌ها و دیده‌های خودم را در فضای مجازی منتشر کنم باید دلیل کمبود‌ها را از مسئولین بیمارستانی بپرسم و همراه با پاسخ آن‌ها اظهاراتم را منتشر کنم این می‌تواند یک مطالبه باشد ومن هم مشکلات و هم پاسخ هارا مطرح کردم.
اما وقتی به شکل‌های دیگرو فقط اظهارات خودمان را مطرح کنیم باعث ایجاد ترس در بین مردم می‌شویم و گمان می‌کنند در بیمارستان‌ها نکات بهداشتی رعایت نمی‌شود درحالیکه ممکن است در برخی موارد کاستی‌هایی که می‌بینیم توجیه پزشکی و علمی داشته باشد. در بیمارستان سطوح مختلفی از مراقبت‌ها وجود دارد یک جایی نیاز به ایزوله دارد و یک جایی ندارد.
آیا انتشار گزینشی و مصلحتی خبر به آرامش جامعه کمک می‌کند یا انتشار اخبار به صورت کامل؟
امروزه ما نمی‌توانیم به انتشار گزینش و مصلحتی اخبار اقدام کنیم چراکه جریان اطلاع رسانی در انحصار یک گروه خاص نیست که گزینشی عمل کنند. از سوی دیگر فضای امروزه فضایی است که همه به عنوان یک رسانه عمل می‌کنند. ما باید اخلاق را در انتشار اخبار و اطلاعات مدنظر قرار دهیم.
انتشار برخی اخبار و اطلاعات که خلاف مصالح ملی و امنیتی باشد طبق قانون منع شده است، اما درزمینه‌هایی که با سلامت مردم سر و کار داریم نباید دست به انتشار گزینشی و مصلحتی اخبار بزنیم. همه اخبار باید به اطلاع مردم برسد، اما شیوه اطلاع رسانی ممکن است باهم تفاوت داشته باشد.
فضای رسانه‌ای کشور‌های توسعه یافته در رابطه با خبر رسانی در مواقع بحران چگونه عمل می‌کنند؟
کشور‌هایی که رسانه‌های آن استقلال دارند و حرفه‌ای عمل می‌کنند معمولا روزنامه نگاران یا خبرنگاران تخصصی دارند.
اصولی که رعایت می‌شود این است که همواره نیرو‌هایی که در اطلاع رسانی استفاده می‌شود نیرو‌های دخیل در مدیریت بحران هستند.
دوم رسانه‌ها به سمت تضعیف نیرو‌هایی که در بحران فعالیت می‌کنند حرکت نمی‌کنند. در روزهای اولیه همه توان خودشان را به سیستم مدیریت بحران اضافه می‌کنند تا بحران را مدیریت کنند ممکن است بعد از بحران عملکرد مسئولین را ارزیابی و نقد کنند، اما در شرایط بحران به این سمت نمی‌روند چرا که ما اگر در شروع بحران عملکرد و توانمندی مسئولینی که بحران را مدیریت می‌کنند را زیر سوال ببریم و توانمندی آن‌ها را نزد مردم تقلیل بدهیم میزان امید مردم کاسته می‌شود.
سوم حریم شخصی قربانیان آن بحران را رعایت می‌کنند تا انتشار اخبار و تصاویر آن‌ها دچار یک مشکل مضاعف نشود. در ضمن اتاق‌های خبر تشکیل می‌شود که فرایند اطلاع رسانی شفاف وجود دارد و اجازه داده می‌شود رسانه‌ها درمحل‌های مختلف حضور یابند و با رعایت مسائلی که گفتم تصاویر را ضبط و منتشر کنند.
در زمان شروع یک بحران ممکن است ما مجبور باشیم از یک استدیو اخبار را منتشر کنیم، اما بعد از یکی دوروز باید در محیط‌های درگیر بحران گزارش دهیم تا اقدامات را ببینند. به غیر از صدا و سیما باید به رسانه‌های دیگر هم این اجاره داده شود تا تصاویر را ضبط و منتشر کنند.
