کد خبر: ۴۴۸۳۷
تاریخ انتشار: ۰۲ خرداد ۱۴۰۱ - ۲۲:۴۴
ارسال به دوستان
ذخیره
یادداشتی از محمدرضا نژادحیدری:
دوم خرداد اولین رقابت سیاسی جدی در عصر جمهوری اسلامی بود. اگرچه روسای جمهور ایران برآمده از انتخاب مردم بودند؛ اما این انتخاب بیش از آنکه نتیجه «رقابت» باشد، معطوف به «اجماع» اهل نظر بود. یعنی مجموعه نیروهای سیاسی داخل حاکمیت جمهوری اسلامی با اجماع و توافق روی نامزدی خاص رئیس جمهور را بر می‌گزیدند و در انتخابات نیز بدون رقابتی جدی نتیجه اجماع به نتیجه انتخابات تبدیل می‌شد. اما در دوم خرداد عرصه رقابت به صف بندی دو جناح که نماد دو تفکر سیاسی جاری در فضای سیاسی کشور بودند تبدیل شد.

ما و میراث دوم خرداد

محمدرضا نژادحیدری- دبیرکل جمعیت توسعه و آزادی استان کرمان: 
با گذشت بیش از دو دهه از دوم خرداد 1376 و برگزاری انتخاباتی تاریخی و تاریخ‌ساز در ایران، ماجرای دوم خرداد همچنان برای اهل نظر اعم از موافق و مخالف موضوعی قابل بحث و نقد است.
در این نوشتار سعی خواهم کرد به صورت اجمالی به این موضوع بپردازم که حماسه دوم خرداد چه بود و از چه جهت برای تاریخ سیاسی معاصر ایران اهمیت دارد؟:
1: دوم خرداد اولین رقابت سیاسی جدی در عصر جمهوری اسلامی بود. اگرچه روسای جمهور ایران برآمده از انتخاب مردم بودند؛ اما این انتخاب بیش از آنکه نتیجه «رقابت» باشد، معطوف به «اجماع» اهل نظر بود. یعنی مجموعه نیروهای سیاسی داخل حاکمیت جمهوری اسلامی با اجماع و توافق روی نامزدی خاص رئیس جمهور را بر می‌گزیدند و در انتخابات نیز بدون رقابتی جدی نتیجه اجماع به نتیجه انتخابات تبدیل می‌شد. اما در دوم خرداد عرصه رقابت به صف بندی دو جناح که نماد دو تفکر سیاسی جاری در فضای سیاسی کشور بودند تبدیل شد. جناح راست با نامزدی علی اکبر ناطق نوری و جناح چپ و کارگزاران سازندگی با نامزدی سید محمد خاتمی. دوم خرداد اولین رقابت معنادار در جمهوری اسلامی بود. اگر ناطق نوری سابقه وزارت کشور و ریاست مجلس را در کارنامه خود داشت، سیدمحمد خاتمی هم سابقه نمایندگی مجلس، حضور در راس وزارت ارشاد و نمایندگی بنیانگذار جمهوری اسلامی در روزنامه کیهان را در پرونده خود داشت. در حقیقت می‌توان گفت دو رقیب از وزن یکسانی در عرصه سیاست برخوردار بودند و این رقابت را معنادارتر می‌کرد.
اگرچه در ضمیرناخودآگاه جامعه آن روزگار این بود که ناطق نوری پیروز این هماورد است، اما مردم تسلیم این گزاره باطل نشدند و نامزد رقیب ناطق‌نوری خیلی زود توانست با طرح مباحثی که برای جامعه، خصوصا نسل جوان آن روزگار جذابیت بیشتری داشت، سیر صعودی در افکار عمومی طی کند و بتواند در رای گیری روز 2 خرداد 1376 با کسب بیش از 20 میلیون رای در انتخابات پیروز شود. انتخاباتی که رهبر انقلاب آن را «حماسه» خواندند.
2: دوم خرداد نشان داد که آزادسازی ظرفیت‌های دموکراتیک قانون اساسی می‌تواند در افزایش پیوند مردم و حاکمیت موثر واقع شود. آنچه که در دوم خرداد 1376 به عنوان شعارهای محوری، تبدیل به گفتمان مسلط شد توانست امیدواری بسیاری در جامعه برای بهبود اوضاع فراهم آورد و به افزایش سرمایه اجتماعی ختم شود. ایجاد تنوع در تولیدات سینمایی، افزایش تیراژ و موضوعات کتاب، تنوع در انتشار روزنامه و افزایش تیراژ مطبوعات، تاسیس احزاب و نهادهای مدنی، شکل‌گیری شوراهای شهر و روستا، تاسیس مجلس دانش‌آموزی، رقابتی‌تر شدن انتخابات‌ها و گسترش گفتمان حاکمیت قانون، توجه به آزادی‌های فردی و اجتماعی مصرح در قانون اساسی، ضرورت آزادی بیان و مطبوعات از مهم‌ترین دستاوردهای دولت اصلاحات در سال های 1376 تا 1384 بود.
گفتمان اصلاحات و شعارهای اصلی آن به تدریج سنت جا افتاده در میان کسر بزرگی از جامعه -حتی مخالفان اصلاحات- تبدیل شد. امروز حتی آزادی ستیزترین جریان‌های سیاسی سعی می‌کنند در مقام «اعلام نظر» خود را مدافع آزادی مطبوعات، آزادی بیان و علاقمند به توسعه روابط بین‌الملل نشان دهند. اگرچه در مقام «اعمال نظر» ممکن است به راه دیگری بروند؛ چرا که نگران‌اند اعلام موضع آشکار علیه مفاهیمی که به ارزش‌های عمومی جامعه تبدیل شده برای آنان خسارت بار باشد.

ما و میراث دوم خرداد


3: در حوزه مسائل اقتصادی نیز اگر چه دولت دوم خرداد کمتر وعده اقتصادی و عوام فریبانه داد؛ اما به گواه برخی پژوهش‌های مستقل از دیدگاه ایرانیان یکی از بهترین عملکردهای اقتصادی را داشت.
دولت خاتمی علی‌رغم اینکه در آغاز دوره خود با کاهش شدید درآمدهای نفتی روبرو شد، اما در سال 1379 با تاسیس صندوق ذخیره ارزی زمینه لازم برای فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی را ایجاد کرد. توسعه ظرفیت تولید فولاد ایران که اکنون ایران را به یکی از تولیدکنندگان عمده فولاد جهان تبدیل کرده از دیگر اقدامات دولت دوم خرداد و در ادامه فعالیت‌های توسعه‌گرایانه دولت سازندگی بود.
دولت دوم خرداد در دوره فعالیت خود به طور متوسط سالانه 600 تا 800 هزار شغل ایجاد کرد در حالی که این آمار در دولت محمود احمدی‌نژاد با درآمدهای بی‌سابقه نفتی تقریبا نزدیک به صفر بود.
درآمد نفتی دولت خاتمی ۱۵۷ میلیارد دلار بود که این رقم 11 درصد بیشتر از دو دولت‌ قبل و ۲۹۴ درصد کمتر از دولت محمود احمدی‌نژاد بود.
دولت دوم خرداد یکی از پائین‌ترین نرخ‌های تورم را داشت؛ این نرخ در چهارساله اول دولت اصلاحات به طور متوسط ۱۷ درصد بود و در دولت دوم به ۱۴٫۵ درصد رسید.
در شاخص رشد اقتصادی دولت دوم خرداد، مخصوصا در چهارساله دوم نرخ رشد متوسط 7 درصد را تجربه کرد بطوریکه در طول دوران جمهوری اسلامی در شمار کم سابقه‌ترین دوران بوده است.

ما و میراث دوم خرداد

4: اما چرا اصلاحات توان تثبیت خود را از دست داد و جامعه ایران با یک رفت و برگشت مواجه شد؟ از مهمترین اشکالات دوم خرداد سردمداری روشنفکران، روزنامه‌نگاران و دانشجویان و نشستن آنان در جایگاه رهبری این جریان بود. البته که روشنفکران، دانشجویان و روزنامه‌نگاران از محترمین هر دوره‌ای هستند، اما تفسیر غیرواقعی از دوم خرداد برای طرح نظرات آرمان‌گرایانه‌ای که هیچ‌پایی در واقعیت نداشت، از یک‌سو باعث بالا رفتن سطح توقعات در بخشی از طیف‌های پیشرو جامعه شد و جبهه اصلاحات را به سمت رادیکالیزم کشاند و از سوی دیگر باعث از دست رفتن ظرفیت‌های مهم سیاسی دولت و جریان اصلاحات در سطوح بالای کشور شد.
جریان اصلاحات را می‌بایست سیاستمداران کهنه‌کار و کارآزموده رهبری می‌کردند. اما در غیاب «سازمان رهبری خردمندانه» یا کوتاهی سیاست‌مداران، مدیریت جریان اصلاحات به دست دیگران افتاد.
البته در این مسیر نباید از دست‌اندازهایی که رقیب در مسیر دولت حفر کرده بود غافل شد. جریان اصلاحات از همان روز اول پیروزی در انتخابات، دو رقیب جدی داشت. اول جریان ناکام در انتخابات و دوم جریانی که اصلاحات درون‌زا را سدی در برابر تمایلات براندازانه خود می‌دانست. شاید از همین رو بود که مسعود رجوی رهبر گروهک منافقین پس از دوم خرداد تندترین واکنش را داشت.
در سیر تحولات سیاسی پس از دوم خرداد به هر میزان که جریان اصلاحات به دلیل تنگناهای حریف داخلی به عقب رانده شد، به همان میزان – یا کمتر و یا بیشتر- جریان برانداز خارج از کشور تقویت شد و در این میان اگرچه هر دو جریان سیاسی نقش داشتند، اما نقش جریانات رقیب اصلاحات به مراتب بیشتر بود. اما هر دو به مثابه دو لبه یک قیچی عمل کردند.
5: جریان اصلاحات اکنون پس از گذشت ربع قرن در شرایط حساس‌تری نسبت به ماقبل دوم خرداد قرار دارد. هر دو رقیب داخلی و خارجی این جریان در طی این سال‌ها خصوصا دی ماه 1396 قدرت بیشتری کسب کرده‌اند. به طور مشخص جریان برانداز خارج از کشور از توان تشکیلاتی، تبلیغاتی و مالی بیشتری نسبت به گذشته برخوردار است و در این راه ابایی از همکاری با برخی دولت‌های منطقه ندارد.
این جریان همزمان با تحریم‌های ترامپ علیه ایران در سال‌های گذشته توانسته با تبلیغات خود، انتخابات را از چشم بخشی کثیری از مردم بیندازد.
جریان رقیب داخلی نیز که عدم مشارکت اکثریت جامعه در انتخابات را به نفع خود ارزیابی می‌کند، با افزایش توان تشکیلاتی خود در قالب‌های مختلف و اتکا به منابع سرشار مالی، سعی به بازسازی مداوم خود کرده و اگرچه انشعاباتی در دورن آنها شکل گرفته، اما در بزنگاه‌های حساس با کنارگذاشتن بخش‌های عاقل‌تر خود هماهنگ عمل می‌کند.
اکنون و حدود یک سال پس از پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخاباتی که شباهتی به دوم خرداد نداشت، اصلاح طلبان در وضعیت صبر و انتظار- و نه انفعال- قرار دارند. اکنون زمان بازخوانی گفتمان اصلاحات و درس گرفتن از گذشته است. اصلاح‌طلبان- به استثنای گروه‌هایی که در انتخابات مشارکت کردند- تجربه قابل عرضه‌ای از کناره‌گیری کردن از صحنه انتخابات ندارند. دعوت‌کنندگان به تحریم انتخابات هم درباره کارکرد و تاثیرات آن، پاسخ در خوری برای افکار عمومی ندارند.
اصلاح‌طلبان از موضع منافع ملی باید بر محوری بودن مساله «انتخابات» تاکید کنند و به بهانه شنیدن صدای مردم در دام شعار پوپولیستی تحریم انتخابات نیفتند. چرا که هیچ راهی قانونی‌تر، مدنی‌تر و کم‌هزینه‌تر از انتخابات وجود ندارد.
اصلاح‌طلبان برخلاف اصولگرایان این توان را دارند که از اشتباهات خود عذرخواهی کنند و البته در راه مذاکره با جامعه نباید به دام توجیه بیفتند.
اگرچه این روزها فساد اقتصادی بیشتر جامعه را آزرده کرده، اما ام‌المصائب جامعه ما، «فساد سیاسی» است که «فساد اقتصادی» در دامن آن رشد می‌کند. اصلاح‌طلبان باید راه را برای سوءاستفادکنندگان از قدرت و مفسدین سیاسی ببندند. باید افق نگاه اصلاح‌طلبان به آینده، سیستمی باشد. نگاه پروژه‌ای و از این ستون به آن ستون کردن- که متاسفانه رویه اصلاح‌طلبان در دو انتخابات گذشته بود- از اشتباهات بزرگ یک جریان سیاسی است.
اکنون و 25 سال پس از دوم خرداد مائیم و میراث دوم خرداد. گفتمانی که در نوع خود توانست- ولو به صورت مقطعی- امید را به دل‌ها برگرداند و بسیاری از مفاهیم را در سیاست ایران تبدیل به رویه کند. اما با شکست‌هایی نیز روبرو شد. اکنون نیز راه سختی در پیش است، اما می‌توان به آینده امیدوار بود به شرط آنکه درست حرکت کرد.

نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار

آخرین قیمت طلا، سکه و ارز دوشنبه ۲۸ اسفندماه1402

رییس کل محاکم عمومی و انقلاب کرمان هشدار داد: مطالبه مهریه و درخواست طلاق بیشترین پرونده‌های دادگاه خانواده کرمان

اضافه‌وزن؛ معضل اصلی تعطیلات نوروزی/ چاقی مهمترین علت ابتلا به دیابت نوع ۲ است

وقوع باران و طوفان شن طی روزهای آینده در مناطقی از کرمان  

خروجی جشنواره رسانه و عدالت باید پیشگیری از وقوع جرم باشد

تهدید به انتشار تصاویر خصوصی زن جوان با انگیزه اخاذی

خودروهای حادثه‌ساز تا ۷۲ ساعت توقیف می‌شوند

استان کرمان در حوزه میراث ناملموس در صدر قرار دارد

101 مصدوم و  چهارکشته تصادفی طی 24 ساعت در کرمان

آخرین پیش بینی هواشناسی از وضعیت هوا در کرمان

پر بحث

10 روستای استان کرمان به عنوان روستای هدف گردشگری انتخاب شدند   (۲۴ نظر)

عیدوک بامری که بود و چه رابطه‌ای با حاج قاسم داشت/ احمد یوسف زاده توضیح داد   (۶ نظر)

مشکل تامین زمین در کرمان برای ساخت واحدهای نهضت ملی مسکن  وجود ندارد   (۴ نظر)

پیش بینی وضعیت آب و هوای کرمان   (۲ نظر)

ببینید| فیلم کامل سخنان سید حسین مرعشی در شبکه افق   (۲ نظر)

ببینید| گزارش تصویری گفتارنو از مراسم عزاداری منزل حاج ماشاءالله خدادادپور در کرمان   (۲ نظر)

امام جمعه سابق راور درگذشت   (۲ نظر)

صدور هشدار زرد هواشناسی؛ ورود سامانه بارشی نسبتا قوی به کرمان   (۱ نظر)

ناصر فرشید به عنوان فرمانده انتظامی استان کرمان منصوب شد   (۱ نظر)

دو روستا و یک شهر استان کرمان به اینترنت پرسرعت متصل شدند   (۱ نظر)